بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
‌‌مهدی بازرگان| پس از یک هفته ابهام درباره چرایی توقف مذاکرات، استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، دوشنبه‌شب در گفت‌وگو با اکسیوس اعلام کرد که مذاکرات هسته‌ای با ایران در مسیر مثبتی پیش می‌رود و دولت ترامپ به دنبال حل دیپلماتیک این پرونده است. او افزود که دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم برای آخر هفته جاری (شنبه یا یکشنبه) برنامه‌ریزی شده، اما ممکن است به دلیل سفر احتمالی دونالد ترامپ به منطقه به تعویق بیفتد. نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران هم خبر داد که این دور (چهارم)، روز یکشنبه 21 اردیبهشت در مسقط برگزار خواهد شد.
پیش‌تر شبکه المیادین، به نقل از منابع خود، تأیید کرده بود که ایران و آمریکا در حال نهایی‌کردن زمان این گفت‌وگوها هستند و طی روزهای آتی شاهد آغاز مذاکرات خواهیم بود. اکسیوس نیز گزارش داده بود که مذاکره‌کنندگان دو طرف انتظار دارند این دور، اواخر هفته جاری در مسقط برگزار شود. گفتنی است که فاطمه مهاجرانی در نشست خبری دیروز خود عنوان داشته بود: «دولت تدابیر لازم را برای همه سناریوها (تهدید آمریکا به نخریدن نفت ایران) اتخاذ کرده، اما منتظر اعلام نظر وزیر امور خارجه عمان درباره دور چهارم مذاکرات می‌مانیم».
ایسنا هم به نقل از یک مقام مطلع نوشت که دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا یکشنبه 21 اردیبهشت در مسقط برگزار می‌شود.
‌البته تا لحظه تنظیم گزارش شاهد تأیید یا تکذیب رسمی این خبر از سوی وزارت امور خارجه نبودیم و پیگیری‌های «شرق» هم نتیجه‌ای در پی نداشت. با این حال مجموعه این اخبار و گزارش‌ها نشان‌دهنده عزم دو طرف و به‌ویژه ایران برای پیشبرد دیپلماسی در پرونده هسته‌ای است. این مذاکرات، که از 12 آوریل 1404 (1 می 2025) در مسقط آغاز شد و در دو دور بعدی در رم (8 می) و مسقط (15 می) ادامه یافت، تعهد ایران به حل این پرونده از طریق گفت‌وگو را نشان می‌دهد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در شبکه ایکس تأکید کرد اراده تهران برای رسیدن به توافقی عادلانه و متوازن ثابت است، اما این توافق باید حقوق مشروع ایران، از جمله حق غنی‌سازی تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT)، را تضمین کند.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه نیز با اشاره به تعویق برنامه‌ریزی‌شده دور چهارم به دلایل لجستیکی، شفافیت ایران را در این فرایند برجسته کرده و گفت تهران منتظر هماهنگی‌های عمان برای تعیین زمان جدید است.
استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، در گفت‌وگو با اکسیوس، روند مذاکرات را مثبت خوانده و گفت دولت ترامپ به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک است. با این حال، اختلاف کلیدی بر سر غنی‌سازی اورانیوم باقی است. ایران غنی‌سازی را بخشی از حقوق علمی و صنعتی خود می‌داند، در حالی که آمریکا خواستار محدودیت‌های سخت‌گیرانه است. موضع قاطع ایران در حفظ این حق که ریشه در استقلال ملی و پیشرفت علمی دارد، مذاکرات را به آزمونی برای دیپلماسی تهران تبدیل کرده است. پیشرفت سه دور قبلی نشان می‌دهد که ایران، با ترکیب انعطاف دیپلماتیک و پایبندی به اصول، توانسته فضایی سازنده برای گفت‌وگو ایجاد کند.
ایران در این مذاکرات نه‌تنها به دنبال رفع تحریم‌های ظالمانه است، بلکه می‌خواهد جایگاه خود را به‌ عنوان یک قدرت منطقه‌ای تثبیت کند. اظهارات رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که از جدیت کم‌سابقه ایران در مذاکرات خبر داده، نشان‌دهنده اعتبار دیپلماتیک تهران است. این جدیت، همراه با شفافیت در هماهنگی با عمان، ایران را در موقعیتی قوی قرار داده تا از منافع ملی خود دفاع کند، حتی در برابر فشارهای آمریکا و متحدانش. رویکرد ایران، که بر استقلال و عزت ملی تأکید دارد، مذاکرات را به فرصتی برای اثبات توان دیپلماتیک تهران تبدیل کرده است.
ایران با حفظ موضع خود در برابر فشارهای خارجی، نشان داده که می‌تواند مذاکرات را به سمتی هدایت کند که هم حقوقش را حفظ کند و هم به ثبات منطقه‌ای کمک کند. ایران همچنین از تجربه مذاکرات گذشته، به‌ویژه برجام، درس‌هایی آموخته است. برخلاف سال 2015 که برخی امتیازات به دلیل فشارهای خارجی داده شد، ایران در مذاکرات کنونی با دقت بیشتری عمل می‌کند. عباس عراقچی در گفت‌وگو با صداوسیما تأکید کرده که مذاکرات صرفا بر مسائل هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متمرکز است و هیچ موضوع دیگری، مانند برنامه موشکی، در دستور کار نیست. این موضع مبین آن است که تهران اجازه نمی‌دهد مذاکرات از چارچوب تعیین‌شده خارج شود.
معادلات دور چهارم مذاکرات با تهران در سایه سفر ترامپ به منطقه
همان‌طورکه استیو ویتکاف اعلام کرده، اگر دور چهارم مذاکرات در هفته جاری برگزار نشود، دلیل آن سفر برنامه‌ریزی‌شده دونالد ترامپ به منطقه، شامل عربستان، امارات و قطر خواهد بود. این سفر که برای 13 تا 16 مِی (23 تا 26 اردیبهشت 1404) برنامه‌ریزی شده و بخشی از اهداف آن به ایران مربوط است، در فضایی متفاوت از دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ انجام می‌شود. اما نکته حائز اهمیت اینجاست که برخلاف سال 2017 که سیاست‌های تهاجمی آمریکا علیه ایران غالب بود، کشورهای منطقه اکنون به دنبال تداوم مذاکرات و توافق هستند. این تغییر که به نفع دیپلماسی ایران است، به دلیل حمایت کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان، از گفت‌وگوهای هسته‌ای ایجاد شده است.
ترامپ در این سفر به دنبال قراردادهای اقتصادی کلان، از جمله توافق تسلیحاتی 100 میلیارد دلاری با عربستان و سرمایه‌گذاری سه میلیارد دلاری قطر در مجموعه گلف است. داگلاس سیلیمان، رئیس مؤسسه کشورهای خلیج فارس، تأکید می‌کند که این سفر فرصتی برای ترامپ است تا فشارهای داخلی در آمریکا را کاهش دهد و دستاوردهای اقتصادی را به نمایش بگذارد. در این چارچوب، کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان، می‌توانند با فشار بر آمریکا برای تسریع مذاکرات هسته‌ای، نقش میانجی را ایفا کنند. این حمایت عربی به ایران فرصت می‌دهد تا با قدرت بیشتری در مذاکرات شرکت کند؛ زیرا کشورهای منطقه توافق هسته‌ای را به‌ عنوان راهی برای کاهش تنش‌ها و تقویت ثبات می‌بینند.
با این حال، سفر احتمالی ترامپ می‌تواند موانعی برای مذاکرات ایجاد کند. تمرکز او بر قراردادهای اقتصادی و مذاکرات مربوط به آزادی گروگان‌های اسرائیلی در غزه، ممکن است توجه به گفت‌وگوهای هسته‌ای را کاهش دهد. نتانیاهو که از برنامه سفر ترامپ کنار گذاشته شده، همچنان می‌تواند از طریق فشارهای غیرمستقیم، مانند تشدید حملات در غزه، مذاکرات را مختل کند.
اعلام حمله جدید اسرائیل به غزه در روز دوشنبه که به گفته کارشناسان مانع پیشرفت در مذاکرات آتش‌بس شده، نمونه‌ای از این کارشکنی است. این اقدامات در تضاد با رویکرد صلح‌طلبانه‌ای است که ترامپ در دوره دوم خود دنبال می‌کند و ایران می‌تواند با حفظ موضع منطقی خود، از این تضاد به نفع دیپلماسی بهره ببرد. ایران که با هوشمندی دیپلماتیک در مذاکرات شرکت کرده، می‌تواند از حمایت کشورهای عربی و کاهش نفوذ اسرائیل برای پیشبرد منافع خود، از جمله رفع تحریم‌ها و تضمین حقوق هسته‌ای‌اش، استفاده کند.
ایران در این فضا توانسته با تکیه بر دیپلماسی فعال خود، مذاکرات را به سمتی هدایت کند که هم حقوقش را حفظ کند و هم به ثبات منطقه‌ای کمک کند. حمایت کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان، به ایران امکان داده در برابر فشارهای اسرائیل و آمریکا مقاومت کند و مذاکرات را به فرصتی برای تثبیت جایگاه خود به‌ عنوان یک قدرت منطقه‌ای تبدیل کند. ایران همچنین از تجربه مذاکرات گذشته استفاده کرده و با دقت بیشتری در مذاکرات کنونی عمل می‌کند، به‌گونه‌ای که اجازه نمی‌دهد فشارهای خارجی مسیر گفت‌وگوها را منحرف کند.
بهره‌گیری از حمایت کشورهای عربی
فضای منطقه‌ای در مذاکرات کنونی به نفع ایران تغییر کرده است؛ به‌ویژه به دلیل حمایت گسترده کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی از تداوم گفت‌وگوهای ایران و آمریکا. برخلاف دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ که تنش‌های منطقه‌ای مذاکرات را مختل می‌کرد، کشورهای حاشیه خلیج فارس اکنون توافق هسته‌ای را عاملی برای ثبات منطقه‌ای می‌دانند. خالد الگیندی، استاد دانشگاه جورج‌تاون، در گفت‌وگو با نشنال، تأکید می‌کند که عربستان و دیگر کشورهای عربی به دنبال موفقیت مذاکرات هستند؛ زیرا این توافق می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد و زمینه را برای همکاری‌های منطقه‌ای فراهم کند.
این حمایت که به‌ویژه از سوی عربستان برجسته شده، ایران را در موقعیت ممتازی قرار داده است. موضع ریاض که عادی‌سازی روابط با اسرائیل را به آتش‌بس دائمی در غزه و تشکیل کشور فلسطین مشروط کرده، فشار بر اسرائیل را تشدید کرده و هم‌زمان به ایران فرصت داده‌ از این فضای دیپلماتیک به نفع خود استفاده کند. ایران‌ که همواره از آرمان فلسطین حمایت کرده، از این موضع کشورهای عربی به‌ عنوان اهرمی برای تقویت جایگاه خود در مذاکرات بهره می‌برد. حمایت عربستان و دیگر کشورهای عربی، برخلاف سیاست‌های تقابلی دوره اول ترامپ، برای تهران این بستر را فراهم کرده تا با اعتمادبه‌نفس بیشتری در گفت‌وگوها شرکت کند و از انزوای دیپلماتیک جلوگیری کند.
در مقابل، اسرائیل، به رهبری بنیامین نتانیاهو، تلاش می‌کند با کارشکنی، مذاکرات را به شکست بکشاند. قبل‌تر گزارشات نشان می‌دادند که دیوید بارنئا، رئیس موساد، و ران درمر، وزیر امور استراتژیک، در نشست محرمانه پاریس پیش از دور دوم مذاکرات در رم، سعی کردند ویتکاف را از مسیر دیپلماتیک با ایران منصرف کنند، اما ناکام ماندند. در تحولات تازه نیز اخراج مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا که به هماهنگی بیش‌ازحد با نتانیاهو متهم بود، نشانه‌ای از کاهش نفوذ اسرائیل در کاخ سفید است. این ناکامی، همراه با حمایت کشورهای عربی، تلاش‌های اسرائیل برای تحمیل رویکرد جنگ‌طلبانه را خنثی کرده و به ایران فرصت داده دیپلماسی خود را با قدرت پیش ببرد. ایران با بهره‌گیری از این فضا، توانسته مذاکرات را به سمتی هدایت کند که منافع ملی‌اش، از جمله رفع تحریم‌ها و حفظ حق غنی‌سازی، در اولویت قرار گیرد.
ایران همچنین از روابط خود با میانجیگران منطقه‌ای، به‌ویژه عمان، برای تقویت جایگاهش در مذاکرات استفاده کرده است. عمان که نقش کلیدی در هماهنگی گفت‌وگوها دارد، به ایران امکان داده بدون ارتباط مستقیم با آمریکا، مواضع خود را به‌ طور مؤثر منتقل کند. این میانجیگری، همراه با حمایت کشورهای عربی، به ایران کمک کرده در برابر فشارهای خارجی مقاومت کند و مذاکرات را به سمتی هدایت کند که حقوقش را تضمین کند. ایران با هوشمندی از این فرصت‌ها استفاده کرده و نشان داده می‌تواند در صحنه دیپلماتیک منطقه‌ای بازیگری فعال و تأثیرگذار باشد.
بازار