بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| «شاید ما هم در این بی‌انصافی سهیم بودیم، برخی در جامعه جوّی ساختند که گویی اسلام به خطر افتاده، درحالی‌که دکتر دبیری، هیچ‌خلافی نکرده است.» رئیس‌جمهور این جملات را در مراسم تودیع و معارفه، شهرام دبیری مطرح کرد، اظهارات عجیبی که تناقضی آشکار با پیام تندی داشت که رئیس‌جمهور برای عزل دبیری منتشر کرد. درحالی‌که مسعود پزشکیان، در بخشی از پیامی که خطاب به دبیری منتشر کرد، صراحتاً به این موضوع اشاره کرده بود که اقدام دبیری «در دولتی که مفتخر به اقتدای به مولای متقیان است» توجیه‌پذیر نبوده و سفر پرهزینه تفریحی او را حتی با «هزینه شخصی، قابل‌دفاع و توجیه‌پذیر» ندانستند، حالا اما از بی‌انصافی در حق دبیری و جوسازی در رسانه‌ها علیه او گفته است. سؤالی که در این میان ایجاد می‌شود این است که رئیس‌جمهور از مواضع قبلی که در مورد دبیری گرفته، پشیمان شده و عقب‌نشینی کرده است؟ خوش‌بینانه‌ترین حالت این است که رئیس‌جمهور خواسته، خداحافظی خوبی با دوست دیرینه خود داشته باشد و در این جلسه، دفاعی هم از او کرده باشد. اما برداشتی که به‌احتمال زیاد افکار عمومی از اظهارات رئیس‌جمهور دارند، این است که متن پیام رئیس‌جمهور برای عزل دبیری، اقدامی نمایشی است که آن‌هم به‌خاطر فشار و اعتراض افکار عمومی انجام شده و خواست قلبی رئیس‌جمهور نبوده است. 
چرخش 180 درجه‌ای عجیب رئیس‌جمهور
سفر پرحاشیه دبیری، موضع طلبکارانه او در واکنش به انتقادها به سفرش، واکنش‌های منفی‌ای را نسبت به دولت و رئیس‌جمهور ایجاد کرد. در ادامه همین واکنش‌ها بود که رئیس‌جمهور هرچند با تأخیر اما در اقدامی که در دولت‌های گذشته، کمتر مشابه آن اتفاق افتاده بود، دبیری را نه دعوت به استعفا، بلکه عزل کردند. موضع رئیس‌جمهور در عزل معاونش که دوست قدیمی او هم بود، واکنش‌های مثبتی در میان چهره‌های سیاسی با سلایق مختلف ایجاد کرد، حتی چهره‌های نزدیک به دولت و مقامات دولتی، اقدام رئیس‌جمهور را کم‌سابقه دانستند و به‌قول‌معروف با آن دور افتخار زدند. در گزارشی که در مورد پیام رئیس‌جمهور منتشر کردیم به این موضوع اشاره کردیم که موضع رئیس‌جمهور، می‌تواند به بازسازی سرمایه اجتماعی دولت، کمک کند و اگر بتواند این سرمایه اجتماعی را حفظ و تثبیت کند و نگاه تبعیض‌آمیزی که جامعه نسبت به مسئولان و دولت دارند را کمرنگ کند، به تقویت دولت منجر می‌شود. اما روز چهارشنبه در مراسمی که برای تودیع و معارفه معاون پارلمانی برگزار شد، رئیس‌جمهور اظهاراتی را مطرح کرد که 180 درجه با آنچه در پیام عزل آمده بود، تفاوت داشت. رئیس‌جمهور در جریان این جلسه در دفاع از دبیری گفت: «دکتر دبیری فرد توانمندی است که می‌توانست، در بیرون از ایران، زندگی خوبی داشته باشد، ولی زندگی در ایران را انتخاب کرد و برای خدمت به مردم تلاش کرد. او به این سمت‌ها و حقوقی که ریاست‌جمهوری به او می‌دهد، نیازی ندارد، باید قدردان چنین روحیه‌ای باشیم.» پزشکیان در ادامه آنچه در مورد معاون پارلمانی مطرح شد را هجمه رسانه‌ای خواند و گفت: «شاید ما هم در این بی‌انصافی، سهیم بودیم. برخی در جامعه جوّی ساختند که گویی اسلام به خطر افتاده، درحالی‌که دبیری، هیچ خلافی نکرده است. افرادی هستند که کار نادرست می‌کنند و کسی هم معترض آن‌ها نمی‌شود، اما کسی که سالم و درست کار می‌کند، آماج حمله‌ها قرار می‌گیرد.»
بازگشت به نقطه صفر
صحبت‌های رئیس‌جمهور، در مراسم تودیع دبیری، چند اشتباه و تناقض تحلیلی واضح دارد. پزشکیان درحالی به این موضوع اشاره می‌کند که دبیری اقدامی خلاف قانون انجام نداده که در پیام عزل دبیری، صراحتاً نوشته بود سفر پرهزینه با زیست ساده مسئولان، سازگار نیست. نکته مهم سفر دبیری که رئیس‌جمهور هم به آن اشاره کرد، «غیرقانونی بودن» آن نبود، بلکه اثر منفی‌ای بود که در نگاه مردم، نسبت به مسئولان ایجاد می‌کرد. موضوعی که رئیس‌جمهور به‌درستی در پیام عزل دبیری به آن اشاره کردند و در شرایطی که «مردم درگیر فشارهای اقتصادی هستند و محرومان هم زیادند»، این سفرها را حاوی پیام خوبی به افکار عمومی ندانستند. عزل دبیری دقیقاً به‌خاطر ترمیم این اعتماد ازدست‌رفته و نارضایتی ایجاد شده، انجام شده و از این جهت مثبت و قابل‌تحسین بود که رئیس‌جمهور حاضر شده برای جلب‌اعتماد مردم معاونش را برکنار کند. 
خدمت به مردم، منت ندارد
رئیس‌جمهور در بخشی دیگر از صحبت‌های خود به این موضوع تأکید دارد که معاون سابق پارلمانی می‌توانست در بیرون از ایران زندگی خوبی داشته باشد. این اظهارنظر هم پیامی منفی برای افکار عمومی دارد و هم تناقضی آشکار با اظهارات قبلی رئیس‌جمهور. رئیس‌جمهور، مکرراً و در واکنش به مهاجرت دانشجویان برای تحصیل در خارج از کشور، به این موضوع اشاره داشتند که اگر می‌خواهیم، کشور را بسازیم، باید فرزندانی تربیت کنیم که فکرشان، سرزمین خودشان است نه مهاجرت. حالا اظهار اینکه دبیری می‌توانست خارج از کشور زندگی خوبی داشته باشد، اما در ایران ماند، این شائبه را تقویت می‌کند که این لطف معاون سابق بوده که در کشور مانده و به خارج از کشور نرفته است، آن‌هم درحالی‌که این انتظار وجود دارد که جوانانی تربیت شوند که فکر مهاجرت و خروج از کشور نداشته باشند و به‌نوعی این وظیفه آنان است. حال سؤال این است که چه تفاوتی بین دبیری و نخبگان دیگر وجود دارد که برای آن‌ها وظیفه است که بمانند و کشورشان را بسازند و برای برخی ماندن در کشور لطف است. این جنس اظهارات به‌نوعی احساس تحقیر دامن می‌زند که مگر ماندن در ایران و ساختن کشور کم‌ افتخاری است که حالا به نام یک لطف برای مردم فاکتور می‌شود. نکته دیگر آنکه، ماندن مسئولان در کشور که برای آن‌ها جایگاه و شأن سیاسی به همراه دارد نباید به‌گونه‌ای مورد توجه قرار گیرد که این احساس را به مردم منتقل کند که منتی روی سر آنهاست که در کشور حضور دارند و روی این صندلی‌ها می‌نشینند، چه‌بسا جوانان و نخبه‌های زیادی وجود دارند که شاید شایسته‌ترند که در این جایگاه‌ها بنشینند و برای خدمت به مردم هم مشتاقند، از سویی جایگاه دبیری در دولت همچنان مهم نبود که مهاجرت یا عدم‌پذیرش مسئولیت از سوی او، ثلمه‌ای به دولت و کشور وارد کند. ده‌ها نفر می‌توانستند بدون آنکه دوست رئیس‌جمهور باشند، جایگزین او شوند. 
پیام منفی یک تناقض‌گویی
چرخش نظر و تناقض‌گویی‌هایی که رئیس‌جمهور در مورد معاون پارلمانی سابق مطرح کردند، این شائبه را تقویت می‌کند که یا رئیس‌جمهور در تصمیم‌گیری‌ها در موضوعات مختلف، قاطعیت لازم را ندارند و در مواردی حتی از آن عقب‌نشینی می‌کنند یا تحت‌تأثیر افراد و اظهارنظرهای آن‌ها تصمیمات خود را تغییر می‌دهند. مطرح کردن این اظهارات به هر دلیلی که صورت گرفته باشد، حتی برای دلجویی از دوست دیرین، آسیب مستقیم را متوجه سرمایه اجتماعی دولت می‌کند، دولت را دوباره به نقطه صفر یا حتی بدتر از آن برمی‌گرداند و این احساس را ایجاد می‌کند که آنچه توسط رئیس‌جمهور در پیام عزل دبیری مطرح شده، خواست خود ایشان نبوده و این اقدام اجباراً، برای کم‌کردن فشار افکار عمومی صورت گرفته و صرفاً اقدامی نمایش‌گونه برای کاهش فشار افکار عمومی انجام شده است. صحبت‌های رئیس‌جمهور، می‌تواند تقریباً تمام اثرات مثبتی را که اقدام او به همراه داشت، بی‌معنی کند؛ چراکه لحنی که رئیس‌جمهور در مورد عزل دبیری مطرح می‌کند به‌واقع پس‌گرفتن تمامی انتقادهایی است که در پیام خود مطرح کرده است. اشاره پزشکیان به اینکه شاید آن‌ها هم در حق دبیری بی‌انصافی کردند، این گمانه را تقویت می‌کند که تصمیم‌گیری رئیس‌جمهور نه تصمیم‌گیری آگاهانه و عاقلانه که صرفاً تحت‌تأثیر هجمه رسانه‌ای مطرح شده است. این جنس اظهارات باعث می‌شود حتی در مواردی که دولت بخواهد برخورد این‌چنینی با وقایع داشته باشد، افکار عمومی با این نگاه که این اقدامات نمایش‌گونه انجام می‌شود، آن را نپذیرد و عملاً در فضای اجتماعی جامعه بی‌اثر باشد. 
بازار