بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
آیا می‌توانیم روابط هدفمند و قابل انتفاع با چین داشته باشیم
زهرا طیبی| ده ماه بعد از شروع به کار دولت، سرانجام سفیر جدید ایران در چین مشخص شد. روز گذشته محمدباقر قالیباف این خبر را در صحن علنی مجلس اعلام کرد و پس از آن هم بقایی سخنگوی وزارت خارجه گفت که رحمانی‌فضلی به عنوان سفیر جدید ایران در چین راهی پکن خواهد شد. پیش از این در «فرهیختگان» نیز نوشته بودیم که رحمانی‌فضلی یکی از گزینه‌های جدی برای انتصاب به عنوان سفیر جدید ایران در چین است. رحمانی‌فضلی البته تقریباً در مواجهه با پرونده‌های ایران در سیاست خارجی، سابقه‌ای ندارد و تجریبات او در سیاست داخلی بیشتر در تأمین امنیت ملی پررنگ بوده است که سکانداری وزارت کشور در دولت یازدهم و دوازدهم، آخرین و برجسته‌ترین مسئولیت او در فضای سیاسی بود، اما گفته می‌شود وزن سیاسی او و سطح ارتباطات او، مقدمه بهبود روابط با چینی‌ها خواهد شد. رحمانی‌فضلی در شرایطی راهی پکن می‌شود که هم ایران و هم چین درگیر بحران‌هایی هستند، بحران‌هایی که مسئولیت رحمانی را در جایگاه سفارت مهم‌تر و سنگین‌تر می‌کند. در یک سمت ماجرا آمریکا کمپین فشار حداکثری و محدود کردن فروش نفت ایران را کلید ‌زده است و در سمت دیگر هم شکاف‌های میان چین و آمریکا روز به روز بیشتر می‌شود. این رویداد‌ها فرصت‌های زیادی را در اختیار دو کشور قرار می‌دهد که بتوانند از امکانات اقتصادی و سیاسی در راستای تقویت روابط استفاده کنند. در این میان نقش‌آفرینی و ابتکارات سفیر جدید ایران در پکن می‌تواند نقش مؤثری در تقویت این روابط و نقد کردن این امتیازات داشته باشد. در ادامه به بخشی از کارویژه‌های مهم پیش روی سفیر جدید اشاره کردیم که از نظر می‌گذرانید. 
نقد کردن سرمایه‌گذاری‌های قرارداد 25ساله
در پرونده روابط ایران و چین، برجسته‌ترین همکاری، امضای قرارداد 25 ساله ایران و چین بود. توافقی که قرار بود نقشه راه همکاری بلندمدت دو کشور باشد. از زمان امضای این معاهده تا سال 1400 این قرارداد فقط روی کاغذ بود، اما دولت سیزدهم در مارس 2021 توافق را وارد فاز اجرایی کرد. افتتاح کنسولگری جدید ایران در بندرعباس گام اول برای اجرای این توافق‌نامه و شروع سرمایه‌گذاری‌های چین در ایران بود. قرار بر این بود پروژه‌های توسعه میادین گازی و نفتی با چینی‌ها کلید بخورد، توسعه خطوط ریلی نیز ازجمله موضوعاتی بود که در قالب قرارداد 25 ساله ایران و چین مورد توجه قرار گرفته بود. آنطور که شواهد نشان می‌دهد، تمام مفاد قرارداد هنوز اجرایی نشده و راه زیادی تا عملی شدن آن وجود دارد. موضوع کلیدی در روابط ایران و چین که در این قرارداد نیز مورد اشاره قرار گرفته، هدایت و تشویق چین به سرمایه‌گذاری در ایران است. در حال حاضر چینی‌ها به دنبال برجسته کردن نقش خود در آسیا، به سمت تقویت روابط با کشور‌های همسایه حرکت کردند. این موضوع هم برای افزایش توانمندی آن‌ها در رقابت با آمریکا صورت گرفته و هم در چهارچوب برنامه مشخص و مدونی که چینی‌ها برای توسعه تدوین کرده‌اند، صورت می‌گیرد. در این موقعیت استفاده از این فرصت برای افزایش سرمایه‌گذاری‌های دو کشور در حوزه‌های زیرساختی این امکان را به ایران می‌دهد که در شرایط تحریمی، با اتکا به قدرت چین، توانمندی اقتصادی خود را افزایش دهد. این موضوع بدون رایزنی‌های دیپلماتیک محقق نخواهد شد و در همین چهارچوب، سفیر ایران در چین می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در فراهم کردن این بستر برای سرمایه‌گذاری و تقویت حسن‌نیت میان دو کشور داشته باشد. 
صادرات نفت؛ همچنان مهم‌ترین موضوع دوجانبه
چینی‌ها بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران هستند. برمبنای آمار کپلر، آن‌ها در سال گذشته 77 درصد از صادرات نفت ایران را به خود اختصاص دادند. چینی‌ها در شرایط تحریمی و با ترفند‌های دور زدن تحریم‌ها، نفت ایران را می‌خرند. خرید نفت ایران توسط چینی‌ها عملاً باعث شد ایران با وجود شرایط تحریمی، بتواند بخش قابل توجهی از نفت خود را به چینی‌ها بفروشد، البته تخفیف‌های ایران در فروش نفت چینی‌ها را که در قالب پالایشگاه‌های خصوصی از ایران نفت می‌خریدند به تجارت با ایران تشویق کرد. دونالد ترامپ اما در چهارچوب فعال‌سازی کمپین فشار حداکثری به دنبال محدود کردن فروش نفت ایران توسط چینی‌هاست. پیام تهدید‌آمیزی که ترامپ در مورد ممنوعیت خرید نفت ایران منتشر کرد و نوشت: «هرکشور یا شخصی که از ایران نفت یا محصولات پتروشیمی بخرد، بلافاصله مشمول تحریم‌های ایالات متحده خواهد شد» متوجه چینی‌ها بود. این ادعا که همزمان با خبر اعمال جنگ تعرفه‌ای علیه چین و دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا مطرح شد، تلاشی برای تحت فشار قرار دادن چین برای محدود کردن تجارت با ایران و رساندن فروش نفت ایران به صفر بود. اگرچه ترامپ فعلاً از اعمال جنگ تعرفه‌ای علیه چین صرف نظر کرده است، اما چالش‌های میان دو کشور باعث شده حتی چین به سمت رونمایی از دستاورد‌های نظامی و دادن کمک‌های نظامی به کشور‌هایی مثل روسیه حرکت کند. مجموع این موارد نشان می‌دهد، این موضوع حتی فرصت‌های تازه‌تری برای فروش نفت بدون واسطه و با قیمتی مناسب‌تر برای چینی‌ها دارد. این اتفاق از مسیر تقویت روابط سیاسی دوجانبه می‌گذرد. سفیر جدید در بهبود روابط و به کارگیری ابتکارات برای تقویت این روابط تجاری و فروش نفت ایران می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند و با استفاده از این ظرفیت اجازه شیطنت آمریکا میان روابط اقتصادی دو کشور را ندهد. 
هنوز هم می‌شود دلار را حذف کرد
بار‌ها این موضوع از جانب کارشناسان مورد اشاره قرار گرفته که استفاده از ارز‌هایی غیر از دلار برای مبادله می‌تواند کمک ویژه‌ای به کشور‌های تحت تحریم آمریکا ازجمله ایران برای خنثی کردن اثر تحریم‌ها کند. نمی‌توان این موضوع را هم انکار کرد که آمریکایی‌ها از این تلاش برای حذف دلار نگران هستند. تهدید‌های ترامپ در مورد اجلاس بریکس که به دنبال ایجاد ارز مشترک برای مبادله است این گزاره را اثبات می‌کند. ایران در چهارچوب روابط با چین که به تازگی تحت تحریم‌های اروپا هم قرار گرفته می‌تواند همراستا با دیگر کشور‌ها برای حذف دلار از مبادلات تجاری گام بردارد. بخشی از این ایده می‌تواند در چهارچوب روابط دوجانبه، همانند مسیری که ایران در تعاملات تجاری با روسیه پیش رفته دنبال شود، بخشی هم در قالبی کلان‌تر و در چهارچوب روابط مجموعه‌ای از کشور‌ها صورت گیرد. در این قالب اهتمام ایران و جدیت در این امور می‌تواند ایران را به عنوان یک بازیگر مهم تعریف کند. جایگزینی ارزی دیگر به جای دلار، برنامه‌ریزی و تعریف ابتکار برای آن می‌تواند یکی از دستورکار‌های مهم برای سفیر جدید باشد. 
فرصتی برای تقویت تعاملات دفاعی
چینی‌ها مستقیماً وارد فاز تقویت توانمندی‌های نظامی شده‌اند، درحالی‌که برنامه‌ریزی توسعه‌ای آن‌ها کاملاً صلح‌آمیز پیش می‌رفت، اما تشدید تنش‌ها با آمریکا موجب شد چینی‌ها صراحتاً تقویت توان نظامی خود را دنبال کنند. رونمایی چینی‌ها از یک پهپاد تهاجمی، همزمان با رونمایی آمریکایی‌ها از گنبد طلایی، رویداد‌های مشابه جنگ سرد را در ذهن تداعی می‌کند. این همه ماجرا نیست. حضور رئیس‌جمهور چین در مانور پیروزی روسیه و انجام مانور‌های مشترک با روسیه و حتی اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه چین به خاطر کمک به روسیه در جنگ اوکراین، این گزاره را اثبات می‌کند که چینی‌ها رویکرد تازه‌ای در حوزه دفاعی و امنیتی اتخاذ کردند. در این موقعیت، ایران می‌تواند از این تغییر فاز استفاده کند و به سمت تقویت تعاملات دفاعی و امنیتی با چینی‌ها حرکت کند. تقویت روابط در این حوزه با چینی‌ها می‌تواند از خالی شدن دست ایران برای اعمال فشار آمریکایی‌ها علیه ایران جلوگیری کند. این موضوع هم یکی از کارویژه‌های مهم در پرونده ایران و چین است که سفیر جدید می‌تواند برای تحقق آن اقداماتی مهم انجام دهد. 
فعال کردن دیپلماسی عمومی را جدی بگیرید
تقویت دیپلماسی فرهنگی و برنامه‌ریزی برای آن یکی از مواردی است که سفرا با تحقق به‌جا و درست آن می‌توانند در تقویت روابط دوجانبه و افزایش حسن‌نیت‌ها مؤثر باشند. در این موضوع خاص هم چند کارویژه اصلی در دستور کار سفیر جدید قرار دارد. نکته اول اهتمام به استفاده از ابزار رسانه و توجه به جنگ روانی رقبا است. همزمان با آنکه تلاش‌هایی از سوی دستگاه دیپلماسی برای تقویت روابط با چین صورت می‌گیرد، رسانه‌های معاند و فارسی‌زبان ماشین دروغ‌پراکنی و شایعه‌سازی در مورد روابط ایران و چین را کلید می‌زنند و تلاش می‌کنند احساس منفی میان افکار عمومی ایران در مورد این روابط ایجاد کنند. موضوع مهمی که عموماً از جانب دستگاه دیپلماسی ایران مورد غفلت قرار می‌گیرد و شامل پرونده چین هم می‌شود، استفاده از ابزار رسانه برای هدایت افکار عمومی و اثبات این گزاره است که روابط دوکشور چه فرصت‌هایی را در اختیار ایران قرار می‌دهد که به نظر می‌رسد لازم است دستگاه دیپلماسی برای آن برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مشخص داشته باشد. استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی دو کشور می‌تواند یکی از فرصت‌های مناسب باشد که اثر مستقیم آن در حوزه سیاسی نیز خود را نشان می‌دهد. علاوه بر این در حوزه‌های علمی، تحقیقاتی و دانشگاهی نیز می‌توان از تبادلات مثبت در روابط دوجانبه استفاده کرد. استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های چین و انجام پروژه‌های مشترک در تقویت روابط سیاسی دوجانبه هم بی‌تأثیر نخواهد بود. براین اساس یکی از کارویژه‌های مهم پیش روی سفیر جدید، تعریف و سیاستگذاری در حوزه دیپلماسی عمومی در تقویت روابط دوجانبه با چین است. 
از ظرفیت‌های جایگاه سفیر استفاده کنید
در دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ایران این موضوع مورد انتقاد قرار دارد که دستگاه سیاست خارجی ایران آنطور که باید از ظرفیت‌های سفارتخانه‌ها در کشور‌ها استفاده نمی‌کند و برای آن برنامه‌ریزی مشخصی ندارد. بخشی از این موضوع به انتخاب سفیر و بخشی هم به عدم وجود برنامه و سیاستگذاری مشخص برمی‌گردد. سفارتخانه ایران در چین هم از این قاعده مستثنی نیست. این نقد از جانب کارشناسان و متخصصان وجود دارد که در سال‌های گذشته، سفرا آنطور که باید برنامه‌ریزی و اقدام جدی برای تقویت روابط و گسترش آن ایفا نکردند. به این منظور روابط ایران و چین در سال‌های گذشته در ریل مورد نظر حرکت نکرد و ایران در مواردی از بازیگری فعال در کنار چین باز ماند. این گزاره را نباید انکار کرد که علاوه برآنکه دولت باید برنامه‌ریزی و جدیت در تقویت روابط با چین و عملیاتی کردن آن داشته باشد، ابتکارات سفیر و توانمندی‌های شخصی او می‌تواند نقش مؤثری در تقویت روابط با این کشور که تعاملات استراتژیک هم با ایران دارد، داشته باشد. به این منظور انتظار می‌رود سفیر جدید ایران با استفاده از ظرفیت‌های سفارتخانه و به کارگیری ابزار‌های رایزنی، نقشی کلیدی را در تقویت و گسترش روابط با چین در میانه این وضعیت پرآشوب اتخاذ کند. تقویت این روابط در میانه مذاکرات ایران و آمریکا، ابزار قوی در اختیار ایران قرار می‌دهد و اجازه نمی‌دهد که طرف آمریکایی با فشار و تهدید ایران را مجبور به پذیرش شروط ادعایی خود کند. 
بازار