ایرانیان جهان - شرق / «سرمایه‌داری ملی؛ اقتصاد مقاومتی و مرغ لاین» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم کیومرث اشتریان است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
طبیعی است که باید از روند مذاکرات و تنش‌زدایی در سیاست خارجی حمایت و آن را تقویت کرد تا از تجارت و صنعت و تولید گره‌گشایی کرد. اما مسئله مهم این است تا زمانی که نظام مدیریت سیاسی-اقتصادی کشور حمایت از تولید نباشد، توافق با آمریکا هم دردی را دوا نخواهد کرد و چرخه توسعه کماکان درگیر سیاست و اقتصاد رانتی یا «اداره توده‌ای» خواهد ماند. چنین امری مستلزم مهارت‌های مدیریتی و انتظام سیاسی-اقتصادی است. نمونه «مرغ لاین» در کشور به‌مثابه یک کالای استراتژیک که با امنیت غذایی-ملی گره خورده، مثال‌زدنی است. سخن ما این است که دولت نمی‌تواند این گلیم سنگین را از آب برکشد و لازم است در قالب یک پروژه ملی حمایت همه‌جانبه‌ای را از کنسرسیومی از سرمایه‌داری ملی به عمل آورد؛ همچنان که این کار را باید در ساماندهی به شبکه حمل‌ونقل کشور به عمل آورد. اجرای سیاست‌های کلان حکومتی توسط سرمایه‌داری ملی یک گزینه مهم در سیاست‌گذاری عمومی در ایران است.
نکته کلیدی این است که آنگاه که مدیران ارشد دولتی در برابر حجم انبوهی از اتصالات تصمیمات خود با شبکه درهم‌تنیده تصمیم‌گیری دولتی مواجه می‌شوند، پا پس می‌کشند و در برابر موضوعات بزرگ تصمیم‌گیری دچار بی‌عملی می‌شوند. شاید طبیعی هم باشد؛ چون اساسا بخش دولتی برای این کار پرورش نیافته و از عهده این کار برنمی‌آید. گویی وزنه‌برداری است که باید در مسابقه دوِ صد‌متر شرکت کند. برعکس، اما او باید کار را به کاردان مربوطه که تجربه اقتصادی دارد بسپرد؛ یعنی شبکه‌ای از سرمایه‌داری ملی را برای اجرای سیاست‌های بزرگ دولتی برگزیند. البته هم‌‌اکنون چنین اقدامی صورت می‌گیرد و سعی می‌کنند در هنگامه‌های بحرانی با اعطای اعتبارات بزرگ به برخی «سرمایه‌داران برگزیده»، کالاهای اساسی را وارد کنند.
بازار ![]()
اما نه خودآگاهی روشنی نسبت به آن داریم و نه الزامات سیاسی آن را در نظر گرفته‌ایم. این طرز اداره در واقع نوعی اداره هیئتی است و علاوه بر آنکه مفسده دارد، نظام بانکی کشور را به ورشکستگی می‌کشاند و کشور را از نظم اقتصادی لازم برای فعالیت‌های کلان ملی محروم می‌کند. برای مثال بیایید به بیان ساده زنجیره مرغ لاین تا تولید مرغ گوشتی را شناسایی کنیم تا اولا اهمیت استراتژیک آن را دریابیم و ثانیا نشان دهیم این زنجیره شمار وسیعی از شرکت‌ها و دستگاه‌های خرد و کلان را به‌گونه‌ای توده‌ای درگیر حکمرانی هرج‌ومرج‌گونه می‌کند: مرغ لاین، نژاد خالص و اصلاح‌شده مرغ است که توسط شرکت‌های ژنتیکی (مثل Cobb ،Ross و Hubbard) توسعه داده می‌شود. این مرغ‌ها مادرِ مادرِ مرغ‌های گوشتی هستند! یعنی در رأس زنجیره قرار دارند. سپس مادربزرگ یا مرغ اجداد قرار دارد. جوجه‌های لاین، پرورش داده می‌شوند تا به مرغ‌های مادربزرگ تبدیل شوند. تخم‌های مادربزرگ نیز به نوبه خود به جوجه‌های مادر تبدیل می‌شوند. آنها نیز تخم‌های نطفه‌دار می‌گذارند تا پس از جوجه‌کشی، جوجه‌های گوشتی متولد شوند و در مرغداری‌های گوشتی پروار شده و به بازار برسند. خلاصه چرخه: لاین >> مادربزرگ >> مادر >> جوجه گوشتی >> مرغ آماده مصرف. در هر مرحله انبوهی از شرکت‌ها فعالیت دارند و نوعی «هرج‌ومرج سامان‌یافته و قهری» در این عرصه مشاهده می‌شود. در این میان، وظایف استراتژیک و تحقیق و توسعه بر زمین می‌ماند؛ چرا‌که افق درازمدت تضعیف می‌شود و تولیدکننده در روزمرگی کسب منفعت گرفتار است تا بتواند از این آشفته‌بازار جان سالم به در ببرد.
مرغ لاین به عنوان یک فناوری پیشرفته امکان اصلاح نژاد و ارتقای عملکرد مرغ‌های گوشتی را فراهم می‌کند. پرورش و نگهداری مرغ لاین بسیار پیچیده، علمی و در لبه دانش قرار دارد؛ به طوری که کشورهای دارنده لاین از انتشار دانش و تجربه خود جلوگیری می‌کنند و هرگز این فناوری را طعمه واگذاری و فروش نمی‌کنند. در حال حاضر فناوری مرغ لاین در اختیار کشورهای معدودی نظیر آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه قرار دارد. ایران نیز با داشتن مرغ لاین آرین جزء این کشورها محسوب می‌شود. اما «مرغ لاین آرین تا اوایل دهه 80 بیشترین سهم را در بازار گوشت مرغ کشور داشت، اما در پی قطع ارتباط مجتمع مرغ لاین بابل‌کنار با زنجیره تولید (اجداد تا جوجه گوشتی) و همچنین آغاز واردات گسترده مرغ اجداد به کشور، به تدریج سهم بازار مرغ آرین کاهش پیدا کرد و عملا کشور وابسته به واردات مرغ اجداد شد. با از بین رفتن سهم بازار مرغ آرین، سرمایه‌گذاری جدیدی برای بهبود عملکرد و توسعه زیرساخت انجام نشد.
عدم ثبات مدیریتی نیز بر مشکلات این مجتمع افزود؛ به طوری که بعد از دو دهه کم‌توجهی به تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین، شاخص‌های عملکردی جوجه‌های گوشتی حاصل از مرغ لاین آرین مانند ضریب تبدیل خوراک، افت لاشه بعد از کشتار، درصد تلفات و... در مقایسه با سویه‌های خارجی ضعیف شد» (مهدی خداوردی، کارشناس).
حضور در این عرصه مستلزم هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه و تضمین بازار ملی است. چنین کار پیچیده‌ای از دولت‌ها که شماری «کارمند-مدیر» و نه مدیرِ با‌جسارت و قدرتمند آنها را اداره می‌کنند و فاقد امنیت شغلی و ناپایداری مدیریتی هستند، برنمی‌آید و درست همین‌جاست که ثبات حرفه‌ای-صنفی در قالب سرمایه‌داری ملی می‌تواند راهگشا باشد. همواره تمرکز چنین امر مهمی در دست دولت به عنوان یک گزینه طبیعی قلمداد می‌شود تا زنجیره یکپارچه تولید از لاین تا بازار تضمین شود. اما چنین خیالی محقق نخواهد شد و ناپایداری مدیریتی به ناپایداری این زنجیره خواهد رسید. سرمایه‌داری ملی، به‌تدریج در زنجیره‌ای مالکیتی و شبکه‌ای اجتماعی از ثروت، تولید، اشتغال و بازار از ثبات بیشتری برای تحقق چنین آرزویی برخوردار است؛ مشروط بر آنکه دولت در بالاترین سطح اقتداری خود متعهد به چنین امری باشد؛ همان‌گونه که دهه‌هاست (به درست یا به غلط) درباره خودرو چنین کرده است.
این مقاله نه‌فقط درباره سرمایه‌داری ملی یا مرغ لاین، بلکه درباره نحوه اداره کشور و اجرای سیاست‌های برنامه‌ای توسط بخش خصوصی بزرگ‌مقیاس است. اقتصاد مقاومتی در گرو بازاندیشی در نحوه اداره کشور و گریز از «اداره توده‌ای» است. الگوی احیای مرغ لاین آرین توسط سرمایه‌داری ملی یک گزینه مهم برای گریز از وابستگی است.