ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
منصوره محمدی| بررسی عملکرد دولت و ارزیابی برخی از وعده‌هایی که دولت چهاردهم از آن سخن گفته است، موضوع مناظره‌ای بود که با حضور عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی و حسین قاضیان، جامعه‌شناس سیاسی در کلاب هاوس «سرای امید» و با عنوان «دستاوردهای انتخاب» برگزار شد. خلاصه این برنامه را در ادامه می‌خوانید.
مجری: آیا نشانه‌هایی از تغییر در دولت مشاهده کرده‌اید؟
حسین قاضیان: اگر در یک کلمه بخواهم جواب بدهم، نه. در سخنان پیشین(برنامههای قبلی) آقای عبدی گفتند معتقد هستند بدون تغییرات اساسی نمی‌توانیم از سال 1403 عبور کنیم. فکر می‌کنیم از 1403 عبور کردیم، بدون اینکه تغییرات جدی یا اساسی پیش بیاید و به همین دلیل است که می‌گویم تغییری ایجاد نشده است چراکه قرار بود تغییرات اساسی ایجاد شود.
آقای عبدی نیز گفتند که اگر تا پایان 1403 چنین تغییری پیش نیاید، معلوم است که شکست خورده و یا این فرایند متوقف می‌شود. قرار بود چه چیزهایی تغییر کند؟ آقای عبدی به چهار مورد اشاره کردند؛ اول، آزادی رسانه‌ها و فضای مجازی، دوم، تغییر سیاست خارجی، سوم، مسائل حقوق زنان و چهارم، استقلال نهاد قضایی از سیاست بود؛ معیاری که به ما دادند مبنی بر اینکه چرا و چگونه می‌شود تغییر اساسی کرد این بود که درک عمومی مردم نشان دهد این موارد دچار تغییر شده‌اند.
برداشت من از درک عمومی این است که تغییر چندانی در این موارد ایجاد نشده است. پرسش این است که آیا آقای عبدی فکر می‌کنند چنین تغییراتی ایجاد شده یا نه و آیا فکر می‌کنند در حاصل درک عمومی هم چنین تغییری ایجاد شده است یا خیر. اگر پاسخ ایشان به این تغییرات منفی باشد نشان می‌دهد که ما توانستیم از سال 1403 عبور کنیم، بدون اینکه تغییرات اساسی صورت بگیرد و این یعنی آن انتخابات اتفاق خاصی نبوده و ادامه همان سیاست حکمرانی سابق بوده است و تغییر بسیار اندکی در اجرای سیاست‌های کلی بوده است.
شما سه حوزه رسانه، روابط خارجی و زنان را به عنوان آزمون‌های کلیدی دولت معرفی کردید و گفتید در این سه حوزه قرار است تغییرات عمده‌ای رخ دهد. آیا فکر می‌کنید تغییراتی که مد نظر شما بود رخ داده است؟
عباس عبدی: آقای قاضیان به معیارها درست اشاره کردند. در همه این موارد تغییر حاصل شده است اما تغییر متناسب با انتظارات باید تعریف شود. زمانی که می‌گویم تغییر حاصل شود یعنی رویکردها به صورت مشخص نشان دهد که برخی مواضع تغییر کرده است. البته مخالف این نیستم که سیستم به دنبال بقا است که اگر غیر از این بود، نابود می‌شد و در واقع همه سیستم‌ها به دنبال بقای خود هستند و جست‌وجو می‌کنند تا دریابند برای این بقا چه کاری می‌توانند انجام دهند. من معتقد بودم مجبور هستند در این حوزه‌ها تغییراتی بدهند که به بقای آن‌ها کمک کند و این مطلوب ما نیز هست چراکه پیش از اینکه مسئله بقا و یا عدم بقای سیستم باشد، این نوع تغییرات و اصلاح است. اما اینکه ببینیم آیا تغییرات و اصلاحات متناسب با شرایط است جای بحث دارد.
پس از پایان دور دوم انتخابات نیز نوشتم که 16 تیر تمام شد و مردم از الان انتظارات خاص خودشان را دارند. آنچه که می‌توانم بگویم قطعاً در حوزه زنان تغییرات بسیار ملموس است، البته معنای آن صفر و یک نیست که تا الان اینگونه بوده و پس از آن معکوس شده است. اما در مجموع وضعیتی تثبیت شده است که نمی‌توانند آن را برگردانند و به دنبال آن نیز نیستند که آن را بازگردانند. در مورد فضای مجازی قطعاً آنچه که مورد انتظار من بوده رخ نداده است؛ البته که رفع فیلتر واتس‌آپ هم یک گام رو به جلو است اما معتقدم باید این اتفاق به صورت کامل رخ دهد.
آقای پزشکیان به هر دلیلی ملاحظاتی را دارد که آن‌ها را رعایت می‌کند اما فشاری روی فضای مجازی نیست و این مسئله نیز دیر یا زود به نحو مناسبی حل خواهد شد؛ هرچند که در حد انتظارات قطعاً نبوده است و در این تردیدی نیست. در مورد سیاست خارجی شاید فکر کنید که این شرایط به دلیل اتفاقات منطقه‌ای است اما از نظر من این مسئله‌ای فرعی است و دولت موجود عملاً از تغییرات دفاع کرده و تغییراتی که تاکنون در زمینه سیاست خارجی رخ داده، بسیار مهم است. یکدستی سیاست خارجی موضوع مهم دیگری است که باید به آن توجه کرد. مشاهده می‌کنید که همه را منضبط و به خط کرده‌اند تا سیاست جدید را دنبال کنند.
باید توجه کرد اینکه سیاست خارجی جدید و توافق حاصل بشود یا خیر، دست ایران نیست، اما به طور کلی از اغلب مواضعی که وجود داشته تغییراتی ایجاد شده و اصلاحات صورت گرفته است. در حوزه رسانه و رادیو و تلویزیون هیچ اتفاق جدی رخ نداده است و به این موضوع معترض هستم. در همین رابطه نامه‌ای هم به آقای پزشکیان نوشتم و در آن توضیح دادم که بدون اینها نمی‌توانید مسئله‌ای را حل کنید و امیدوارم که این اتفاق رخ دهد، اما برای رسانه‌های دیگر تجربه ما نشان می‌دهد اوضاع بدتر نشده است.
در حوزه‌ای که کمتر به آن اشاره شد، مسئله گزینش‌ها است، چه در حوزه گزینش و در سطوح مدیران تغییراتی را می‌بینم که البته خیلی جدی نیست و نیازمند تغییرات بیشتری هستیم اما در سطوح پایین‌تر نسبتاً تغییرات مثبت‌تری در استخدام‌ها رخ داده است. در مجموع قطعاً شاید انتظارات من هم به جز حوزه زنان و سیاست خارجی بیشتر از اینها بوده است اما اتفاقاتی که رخ داده به اندازه کافی مثبت هست که نگاه ما را رو به آینده کند. اعتقاد من این است که تغییرات همیشه از پایین است و تا زمانی که مطالبه اجتماعی نباشد تغییری رخ نمی‌دهد اما این‌بار در سطوح بالا با اینها همراهی شده و تغییرات از نظر من تا اینجا مثبت است اما امیدوارم با سرعت و فرایند بهتر و بیشتری رخ دهد.
تغییراتی که آقای عبدی برشمردند نظریه شما را نقض می‌کند که حکومت فقط به بقای خود فکر می‌کند؟
حسین قاضیان: مطلقاً خیر، چراکه درست است که هدف هر سیستم بقا است، اما زمانی که درباره هارمونی حکومت صحبت می‌کنیم، بقای سیستم حکومتی به هر قیمتی نیست. سیستم حکومتی بر سر کار می‌آید که به نمایندگی از شهروندان رضایت آن‌ها را تامین کند بنابراین، اگر نتواند این رضایت را تامین کند نمی‌تواند بگوید من می‌خواهم به بقای خودم فکر کنم و کاری به نارضایتی شما ندارم. سیستم حکومتی با سیستم‌های طبیعی فرق دارد و در این سیستم به عده‌ای نمایندگی داده می‌شود که رضایت ما را با در نظر گرفتن خواسته‌ها و علایق ما جلب کنند و اگر موفق نبودند خودشان را از این سیستم کنار بکشند. نظام‌های سیاسی زمانی قابل دفاع هستند که وقتی نتوانستند انتظارات را برآورده کنند و تولید رضایت کنند جای خود را به عده دیگری بدهند.
آقای عبدی اشاره کردند که در گزینش‌ها تغییرات مثبتی ایجاد شده است، اما این موضوع بحث ما نیست؛ موضوع همان چهار موردی است که آقای عبدی اشاره کردند مبنی بر اینکه اگر تغییرات به صورت اساسی صورت بگیرد، متوجه می‌شویم که این پروژه آمدن آقای پزشکیان موفق بوده است. آقای عبدی اشاره کردند انتظارات در سه حوزه کمتر از انتظار بوده، از جمله آزادی رسانه و فضای مجازی و دو حوزه زنان و سیاست خارجی قابل قبول بوده اما سوال این است که آیا این تغییرات به دلیل حضور دولت آقای پزشکیان تغییر کرده است یا در اثر حوادث و اتفاقاتی که بیرون از اختیارات آقای پزشکیان بوده است، حکومت و دولت به‌طور کلی تسلیم این اتفاقات شده‌اند.
برای مثال در مورد جلوگیری از اجرای لایحه عفاف و حجاب، آیا دولت مخالف بود و تلاش کرد لایحه را بازپس گیرد؟ خیر، تنها چون احساس می‌کرد اجرای آن، مشکلات عدیده‌ای ایجاد می‌کند این کار را کرد. بنابراین چیزی که باعث شد دولت چنین اقدامی را انجام دهد، احتمال مشکلات بوده است. در نتیجه این مسئله نه اینکه نتیجه سیاست و اقدامات دولت باشد، بلکه واکنش به اتفاقاتی بوده است که در خارج از کنترل دولت رخ داده است.
نکته دوم در مورد سیاست خارجی است، آیا حکومت تصمیم گرفته است سیاست خارجی خود را به دلیل حضور منطقه‌ای تغییر دهد؟ خیر! حضور منطقه‌ای کشور تحت تاثیر حملات اسرائیل به لبنان و سوریه و یمن تغییر کرده است و در نتیجه در این زمینه دچار محدودیت شده است. اینها حاصل اتفاقاتی است که در حوزه داخلی و خارجی رخ داده است و دولت تسلیم آن شده است و دستاوردهای دولت پزشکیان نیست.
پس این دو مورد نیز دستاورد نیست و در سه مورد دیگر نیز که آقای عبدی اشاره کردند دستاورد قابل ملاحظه‌ای نبوده است، پس از چه تغییر اساسی صحبت می‌کنیم که اگر در سال 1403 ایجاد نمی‌شد، گذر از این سال ممکن نبود؟ آقای عبدی اشاره کردند که ببینیم آیا برداشت عمومی مبنی بر صورت گرفتن تغییرات است؟ من چنین برداشتی ندارم.
شما یکی از معیارهای موفقیت دولت را کاهش شکاف بین دولت و ملت مطرح کردید. ارزیابی شما نسبت به این شکاف چیست؟
عباس عبدی: ابتدا پاسخی به مطالب آقای قاضیان بدهم. آنچه که آقای قاضیان درباره حکومت گفتند مسئله ما است و نه پیش‌فرض و این تعریف از حکومت در ایران نیست. مشکلی که تحلیلگر سیاسی دارد این است که چگونه می‌توان به وضعیت مطلوب و آرمانی یک گام نزدیک شد، نه اینکه آن را یک پیش‌فرض در نظر بگیرد و همه رفتارها را براساس آن نقد کند. دوم اینکه باید توجه کرد آیا این دستاوردها محصول واقعیت‌های بیرون و اجبارهای بیرونی است و یا محصول اتفاقات و تصمیمات دولت است؟ در اینجا از نظر من اطلاعات دوستان بسیار محدود است و شاید به دلیل سیاستی است که آقای پزشکیان دارد. اگر دقت کنید آقای پزشکیان درمورد توقف این قانون حرف نزده است.
اصولاً این سیاستی که اتخاذ کرده است، (سیاست وفاق درون‌سیستمی) منشأ این نوع رفتار است. فکر می‌کنید چرا برجام شکست خورد؟ به اقدام ترامپ کاری ندارم؛ در داخل به این دلیل بود که دو نفر خواستند برجام را چماقی علیه سیستم کنند و این چماق کمانه کرد و به خودشان بازگشت و برجام را نیز قربانی ماجرا کرد. آقای پزشکیان ذره‌ای در این مورد حرف نمی‌زد، اما ساده و صریح گفت من این قانون را اجرا نمی‌کنم. بعلاوه مسئله کلیدی هم در مورد زنان و هم سیاست خارجی سخنانی است که در زمان انتخابات داشته است که کاملاً صریح و روشن است.
اینکه ایشان اشاره می‌کنند زنان فشار وارد کردند، مگر غیر از این است؟ مگر در سال 1401 فشار زنان در اوج نبود و دولت به نحو دیگری رفتار کرد؟ بعد از توقف این قانون که در اوج فشارهای زنان نوشته شده و در اوج این فشارها به دنبال اجرای آن بودند. بنابراین این محصول همین دولت است و تمام گزاره‌های مربوط به انتخابات را نیز چه در حوزه زنان و چه در حوزه سیاست خارجی به صراحت توسط آقای پزشکیان مطرح شده است و دقیقاً در دوران انتخابات به آن اشاره کردند و چیز جدیدی نیست.
در مورد فضای مجازی هم باید اشاره کرد که اصل رفع فیلترینگ سالبه به انتفاء موضوع شده است. مطالعات نشان می‌دهد بیش از 80 درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند و این توجیه چیزی نیست. الان مقاومت در فضای مجازی به یک امر حیثیتی تبدیل شده تا یک امر واقعی و شاید اینکه تاکید کردند فیلترینگ از واتس‌آپ برداشته شود به این دلیل است که در آن، کارهای جاری مردم بهتر راه می‌افتد.
اما در مورد سوال مطرح‌شده، معتقدم شکاف درون ساختاری را به میزان زیادی کم کرده است و این کاهش عملاً مسئله مردم نیست، اما بازتاب آن هست و در شرایط کنونی، نگرانی کل سیستم این است که در حال از دست دادن نیروهای اصلی خود است و نمی‌دانند که چطور سیاست‌های خود را در این حوزه‌ها ادامه دهند و در عین حال این نیروها حفظ شوند و اگر حفظ نمی‌شوند بتوانند آن‌ها را قانع کنند؛ در نتیجه با فشار سنگینی مواجه هستند.
بنابراین کاهش فشار درون‌ساختاری به شدت به ایزوله کردن و حذف نیروهای تندرو از فضای عمومی کشور کمک کرده است؛ هرچند سنجش آن پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. در مجموع چه در مسئله حجاب و چه سیاست خارجی، هر دو مربوط به دولت بوده و دولت در آن نقش داشته است و متناسب با سیاست‌هایی بوده که اعلام کردند.
آیا آقای پزشکیان توانسته است بخشی از نیروی اجتماعی را امیدوار و یا فعال کند؟
حسین قاضیان: ابتدا درباره بقای حکومت توضیح دهم که آقای عبدی اشاره کردند بقا کار هر سیستمی است و بنابراین حکومت ما از این منظر با هیچ حکومتی فرق ندارد؛ در حالی که در روایت خود از حکومت می‌گویند نوع آن فرق دارد و به همین دلیل در حال انجام این بحث‌ها هستیم. این یک پیش‌فرض نیست که حکومت ما اینگونه است بلکه ما از نحوه رفتار حکومت است که متوجه می‌شویم اینگونه کار می‌کند و پذیرش این مسئله باید بر رفتار سیاسی ما نیز تاثیر بگذارد.
وقتی می‌گوییم لایحه حجاب و توقف آن ناشی از فشار اجتماعی بوده است، این ناشی از بی‌اطلاعی نیست و مانند دیگران مطلع هستیم که آقای پزشکیان چه کار کرده که شورای امنیت آن را متوقف کند. اما آقای عبدی می‌گوید این قانون به دلیل دولت پزشکیان است درحالی‌که قانون از سال 1401 تصویب شد و اجرا نشد؛ بنابراین ربطی به آقای پزشکیان و دولت وی ندارد.
دولت قانون را از سر راه خود برداشته چراکه فکر می‌کرده با اجرای آن دچار بحران جدی می‌شود و این ممکن است به نفع زنان بوده باشد اما لزوماً ناشی از رفتار انتخابی دولت آقای پزشکیان برای حل مسائل زنان نیست. پس اگر می‌خواهیم چیزی را به عنوان دستاورد فرض کنیم باید بگوییم دولت چیزی را هدف گرفته، به آن رسیده و این به عنوان دستاورد حساب می‌شود. اما اگر اقدامی به دلیل پیامد اوضاع باشد، دیگر نمی‌شود به آن دستاورد گفت. در حوزه سیاست خارجی نیز همین است و اقدامات ناشی از تغییرات اوضاع بیرونی است و نه هدفگذاری دولت که منجر به یک دستاورد شده باشد.
در نهایت داوری ما معیار نیست و باید دید آیا مردم به این نتیجه رسیده‌اند که تغییرات ایجاد شده است؟ به این اضافه کنم که آقای عبدی اشاره کردند اگر شکاف دولت و ملت برطرف نشود، شکاف درون ساختاری برطرف نخواهد شد. شکاف بین دولت و ملت چه زمانی می‌تواند برطرف شود؟ اینکه مردم به این نتیجه برسند این دولت جدید و تغییراتی که رخ داده است، تغییرات اساسی بوده است و این شکاف برطرف شود اما آیا مردم چنین احساسی دارند؟
در این دوره وزیر آموزش و پرورش خود را سرباز آقای رادان معرفی و طرح پلیس در مدرسه را مطرح کرد. نظرتان درباره این اقدام چیست؟
عباس عبدی: اینکه آقای قاضیان گفتند قانون حجاب قبل از این دولت تصویب شده است اشتباه بود و در مهر 1403 تایید نهایی شورای نگهبان را دریافت کرد. از سوی دیگر معتقدم شکاف درون ساختاری قطعاً کم شده است و شکاف درون ملت نیز کم شده اما این به معنای برطرف شدن شکاف‌ها نیست؛ راه زیادی مانده است که به این مرحله برسیم. آقای قاضیان گفتند ما بر حسب اینکه حکومت چکار می‌کند رفتار می‌کنیم و این یکی از تفاوت‌های من با بسیاری از دوستان است، نه اینکه به رفتار حکومت توجه نداشته باشیم اما معتقدم که شاخص اصلی نیست. شاخص اصلی را سیاستمدار و تحلیلگر بر این مبنا بگذارد که خودش چه فکر می‌کند و چه مسائلی وجود دارد و چگونه می‌توان آن‌ها را حل کرد.
در مورد موضوع پلیس و مدرسه، مطلبی ننوشتم چراکه موضوع آنگونه که گفته می‌شد نبود. اینگونه نیست که بگوییم دولتی که روی کار آمده باید روی آن حساب باز کرد اما با توجه به وضعیت کشور و میزان سرمایه‌ای که در این انتخابات گذاشته شد و امکاناتی که وجود دارد بحث می‌کنیم، وگرنه یکی از بدترین حوزه‌ها که من نیز روی آن حساس هستم آموزش و پرورش است و قرار نیست فکر کنیم دولت با هیئت دولت ایده‌آلی شکل گرفته است و اساساً نظام بوروکراتیک جامعه ایران با یک نظامی که بتواند حداقل کارایی را داشته باشد بسیار فاصله پیدا کرده است.
بنابراین اگر سوال آقای قاضیان را مبنا در نظر بگیریم، معتقدم شکاف درون ساختاری کم شده است که به حل بخشی از مشکلات کشور کمک می‌کند و شکاف دولت – ملت نیز به این دلیل که تفاوت ملموسی را مردم می‌بینند، معتقد هستم کم شده است. حس مردم این است که الان کسانی هستند که همدلی و همراهی بیشتری با آن‌ها دارند اما اینکه تا چه اندازه موفق می‌شوند یا خیر جای بحث دارد و قطعاً نمی‌توانند انتظارات مردم را برآورده کنند.
در مجموع سودآوری سرمایه‌ای که ما در خرداد سال گذشته صرف کردیم، برای جامعه ایران بسیار بالا بوده است و هیچ مانعی را برای هیچ حرکتی ایجاد نکرده و هر کسی می‌تواند حرکت خود را داشته باشد. اما در مورد اینکه این جریان توانسته است موفق باشد، اگرچه انتظارات و توقعات من بیشتر بوده اما یک گام روبه جلو بوده است و هم شکاف درون ساختاری را کم کرده است و اگر مذاکرات به نتیجه برسد، هم شکاف در سطح بین‌الملل و هم شکاف دولت – ملت را به میزان قابل توجهی حل می‌کند. هنوز در هر سه حوزه شکاف‌ها جدی باقی مانده و قرار نیست با یک انتخاباتی که برای آن 26 روز فعالیت شد این مسئله حل شود.
ابراز تاسف دکتر پزشکیان از نوع پوشش برخی زنان را چطور تفسیر می‌کنید؟
عباس عبدی: این خبر ربطی به الان ندارد و متعلق به دو ماه پیش است و جزو نقاط قوت آقای پزشکیان است. بعد از ماجراهای ارسال پیامک حجاب در اصفهان جلسه‌ای برگزار شده است و همه را دعوت می‌کنند و صحبت می‌کنند و بحث مفصلی درباره پوشش زنان می‌کنند. آقای پزشکیان در آن جلسه سر مسئله زنان خیلی خوب موضع‌گیری می‌کند و می‌ایستد. معتقدم مواضع خیلی روشنی گرفتند و مصوبه کاملاً روشنی را داشتند و مصوبه‌ای است که جامعه از آن دفاع می‌کند. در آنجا عکس‌هایی نشان دادند که موارد خیلی استثنائی از خانم‌ها بوده و با اینها اگر هستند برخورد کنید اما به زن‌ها چکار دارید. هنوز مصوبه اصلی اعلام نشده است و اگر اعلام شود چند گام رو به جلو است.
چقدر باید معتقد بود که دولت به موفقیت رسیده است و آیا آقای پزشکیان همراهی حکومت را داشتند و به موفقیت‌هایی رسیده‌اند؟
حسین قاضیان: من از دو موضوع متعجب هستم، اول، برداشت آقای عبدی از فضای عمومی است که مردم احساس می‌کنند تغییراتی حاصل شده است. نمی‌دانم به این دلیل که در خارج هستیم چنین داوری نداریم و یا اینکه این داوری دقیق نیست. نکته دوم درباره برداشت آقای عبدی مبنی بر اینکه شکاف درون حکومت کم شده است، به یاد دارم در یک مصاحبه گفته بودند امید من این بود در پی این انتخابات سیستم سیاسی به این نتیجه رسیده باشد حدی از انسجام را در چارچوب رویکرد آقای پزشکیان بپذیرد که آن را هم نپذیرفته است. نمی‌دانم آیا تغییری در رفتار حکومت ایجاد شده است که الان داوری دیگری دارند؟ در مجموع من برداشتی ندارم که تغییر عمده‌ای حاصل شده باشد.
آیا دولت دستاورد بزرگی داشته است؟
عباس عبدی: دولت آقای پزشکیان در مجموع و با وجود همه انتقادات، یک سودآوری برای ملت داشته است که بسیار بیشتر از سرمایه‌ای است که در خرداد و تیرماه سال گذشته صرف این کار شد. اما اینکه مسائل ایران را حل کرده است، یا خیر، در بهترین حالت ما را در ابتدای راه قرار می‌دهد و نه در پایان راه. مسائل ایران اینگونه نیست که با آمدن آقای پزشکیان حل شود و یا در مسیر حل شدن قرار گیرد؛ همچنان که با این درگیری‌ها و اختلاف‌ها و برخوردها و تنش‌ها نیز به راه‌حل نمی‌رسد. الان مهمترین مسئله این است که ناترازی‌ها چگونه حل شوند.
آینده مذاکرات به نتیجه خواهد رسید؟
عباس عبدی: اظهارنظر درباره آینده سخت است و نمی‌توانم قضاوت روشنی داشته باشم اما از زاویه تحلیلگر برداشتم این است که ایران به دلایل متعدد از جمله دولت موجود که تصمیم گرفته است این مسئله را با سیاست و بدون درگیری حل کند (نمی‌خواهم بگویم به سرعت حل‌شدنی است) اما در مسیر تخفیف حرکت می‌کند و حکومت ایران این تصمیم را گرفته است و خود رهبری هم پشت آن است. کل سیستم درگیر ماجرا است و چنین اراده‌ای دارد اما اینکه آمریکا چه تصمیمی دارد را باید کسانی که در خارج از کشور هستند بگویند اما برداشت من این است که ترامپ تقریباً هیچکدام از مسائل اصلی را نتوانسته حل کند و باید به سمت حل شدن حداقل یکی از مسائل برود و یکی از آن‌هایی که ظرفیت حل شدن دارد مسئله ایران است.
بازار ![]()