ایرانیان جهان - سومین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی محوطۀ «ویرانشهر» خراسان‌شمالی که به ظنّ بیشتر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان، خاستگاه پادشاهان اشکانی بوده است، توسط هیأت مشترک باستان‌شناسی ایران و فرانسه، به یافته‌های جدید و مهمی از معماری اشکانی و ساسانی در مرزهای ایران منجر شد.
ایسنا: روابط‌ عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این فصل از کاوش به سرپرستی مشترک میثم لباف‌خانیکی و روکو رانته، در قالب تفاهم‌نامۀ همکاری مشترک بین پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و موزۀ لوور فرانسه انجام شد.
میثم لباف‌خانیکی، سرپرست ایرانی هیأت باستان‌شناسی محوطه ویرانشهر گفت: سومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه واقع در 10 کیلومتری شمال شهرستان فاروج در استان خراسان‌شمالی، که با مجوز پژوهشگاه صورت گرفت، به نتایج مهمی دربارۀ معماری دورۀ اشکانی و ساسانی در منطقۀ شمال خراسان انجامید.
او ادامه داد: بقایای معماری نشان می‌دهد محوطه ویرانشهر در میانه حصاری مربع‌شکل محصور بوده و عرصه‌ای به وسعت 14 هکتار را پوشش می‌داده است. حصار پیرامونی این سکونتگاه به برج‌های متوالی تجهیز می‌شد و یک ارگ یا حاکم‌نشین در گوشۀ شمال‌غربی آن قرار داشت.
این باستان‌شناس یادآور شد: کاوش‌های سال گذشته آثاری از یک مجموعه معماری را در محل تپه‌ای که در بخش جنوبی محوطه واقع شده است، آشکار ساخت.
لباف‌خانیکی با بیان این‌که بخشی از کاوش‌های این فصل با هدف تکمیل اطلاعات سال گذشته، به کشف قسمت‌های بیشتری از آن بنای یادمانی انجامید، گفت: کاوش‌هایی که در محل دروازۀ غربی این سکونتگاه صورت گرفت، نشان داد که در طرفین این دروازه دو برج با پلان مستطیل‌شکل قرار داشته و فضای داخلی هر برج مشتمل بر تالاری به طول 5.9 و عرض 4 متر بوده است.
به گفته او، ساختار دروازه و سازه‌های الحاقی در طول حداقل سه دوره معماری، دچار تغییراتی شده که با توجه به شواهد کشف‌شده، از اوایل دوره اشکانی تا اواسط دوره ساسانی به طول انجامیده است.
سرپرست ایرانی هیأت باستان‌شناسی ویرانشهر گفت: علاوه بر بقایای معماری، مقادیر قابل توجهی از قطعه سفال‌های شاخص دوره اشکانی و ساسانی از لابه‌لای لایه‌های فرهنگی این محوطه به‌دست آمده که معیار مناسبی برای شناسایی و گونه‌شناسی سفال‌های دوره تاریخی ناحیه شمال خراسان را فراهم می‌آورد.
این باستان‌شناس اظهار کرد: بقایای معماری و سفال‌های ویرانشهر از این نظر اهمیت پیدا می‌کند که پیش از این، مراکز جمعیتی اشکانی با این مقیاس، تنها در خارج از مرزهای ایران و عمدتاً در جنوب ترکمنستان مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته بودند و دسترسی به اطلاعات آن‌ها همواره با مشکلات زیادی مواجه بوده است.

او با بیان این‌که محوطه ویرانشهر نخستین‌بار در سال 1355 خورشیدی توسط هیأتی از باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی روبرتا ونکو ریچاردی از دانشگاه تورین شناسایی شد، افزود: این محوطه در منطقه‌ای واقع است که به ظنّ بیشتر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان خاستگاه پادشاهان اشکانی و نخستین مراکز اداری و سیاسی ایشان بوده است.
لباف‌خانیکی گفت: گسترش مطالعات تاریخی و کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی در این منطقه خواهد توانست پرده از ابهامات فراوانی درباره تاریخ اشکانیان اولیه بردارد.
ویرانشهر یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی دره اترک است که یکی از مهم‌ترین شریان‌های ارتباطی شرق به غرب نیز بوده و از دیرباز، توجه باستان‌شناسان را به خود جلب کرده است. باستان‌شناسان ایتالیایی که پیش از انقلاب این محوطه را شناسایی کرده‌اند، تاریخی معادل دوره ساسانی را برای آن پیشنهاد داده بودند.
مطالعات باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های مشترک دانشگاه تهران با موزه لوور پاریس تعریف و از سال 1398 آغاز شده است و بر اساس تفاهم‌نامه پنج‌ساله پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور انجام می‌شود.