بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شهاب شهسواری/ در طول سال‌های گذشته، همزمان با افزایش همکاری‌های سیاسی و امنیتی تهران و مسکو، این سوال در اذهان ایجاد شده است که چرا علی‌رغم روابط گسترده سیاسی و دیپلماتیک دو کشور، روابط تجاری و اقتصادی چندان رشد نکرده است. در دولت یازدهم و دوازدهم، بیشترین تعداد سفرهای وزیر امور خارجه کشورمان به یک کشور خارجی، به مقصد مسکو و سوچی بود، اما هرگز نه در دولت پیشین و نه در چند ماهی که از دولت کنونی می‌گذرد که با شعار نگاه به شرق و توسعه مناسبات با آسیا روی کار آمده است، شاهد تحول چشمگیر در روابط تجاری و اقتصادی با روسیه نبودیم. سیدجلیل جلالی‌فر، عضو هیات‌مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه معتقد است که بخش عمده‌ای از این مشکل ناشی از ناهماهنگی و عملکرد جزیره‌ای دستگاه‌های دولتی در ایران است. او تاکید دارد که رایزنان بازرگانی ایران در روسیه و دیگر کشورهای جهان نباید از میان کارمندان دولتی، بلکه باید از میان فعالان اقتصادی بخش خصوصی انتخاب شوند. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «اعتماد» را با سیدجلیل جلالی‌فر، عضو هیات‌مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه مطالعه می‌کنید.
 سفر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور اسلامی ایران به روسیه نسبت به سفرهای پیشین از چه ویژگی متمایزی برخوردار است؟
سفر رییس‌جمهور ایران به روسیه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. این نخستین‌بار است که یک رییس‌جمهور ایران در سفر به مسکو در مجلس دومای روسیه سخنرانی می‌کند. این نشان می‌دهد که سفر آقای رییسی به روسیه یک سفر ویژه و متمایز است.
علی‌رغم اینکه روابط سیاسی و دیپلماتیک تهران و مسکو در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری رشد کرده است، اما روابط اقتصادی و تجاری دو کشور در سطح پایینی باقی مانده است. دلیل این عدم توازن میان روابط اقتصادی و سیاسی چیست؟
در کشور ما هیچگاه راهبرد توسعه مناسبات با روسیه تدوین نشده است. هر کاری که انجام شده است به صورت جزیره‌ای و مقطعی است. دوم اینکه در حوزه لجستیک کارهای بسیار کمی انجام شده است. وقتی صحبت از لجستیک می‌کنیم، دوستان روی حمل و نقل متمرکز می‌شوند، در حالی که لجستیک فقط حمل و نقل نیست. یک‌سری اقدامات و زیرساخت‌های لجستیک دیگر مورد نیاز است. مثلا ما باید زیرساخت‌های انبارسردخانه‌ای در روسیه تامین کنیم. باید انبارهایی را در بنادر روسیه داشته‌باشیم. نیاز داریم که در بنادر جنوبی روسیه اپراتورهای ایرانی حضور داشته‌باشند که اقداماتی مانند اجاره اسکله و مجوزها و غیره را انجام دهند. ممکن است فردی که در کار تجارت خارجی نباشد، بپرسد که چه لزومی به این اقدامات وجود دارد؟ کسی که فنی باشد و کار تجارت خارجی انجام داده‌باشد این مسائل را درک می‌کند و ضرورت آن را می‌فهمد.در دنیای امروز هر کشوری برنامه‌های اقتصادی و تولید و صادرات خودش را در دانش مدیریت زنجیره تامین می‌برد. ما در کشورمان به اندازه کافی روی زنجیره تامین کار نمی‌کنیم. زنجیره تامین چیست؟ عناصر و عواملی از جمله حمل و نقل و لجستیک در مدیریت زنجیره تامین نقش دارند، عنصر دیگر تسهیل مقررات کسب و کار و تجارت است. موضوع دیگر جمع‌آوری اطلاعات تجاری است. اطلاعات تجاری از بازار هدف صادرات را چه کسی باید جمع بکند؟ در کشور ما هیچ متولی برای این کار وجود ندارد. در همه جای دنیا یا شرکت‌هایی هستند یا مراکز پژوهشی شکل می‌گیرند که این اطلاعات تجاری را در میدان جمع‌آوری می‌کنند و دراختیار تولیدکنندگان، صادر‌کنندگان و صاحبان صنایع قرار می‌دهند. در ایران اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران می‌تواند این مسوولیت را برعهده بگیرد و سازمان توسعه تجارت هم می‌تواند این فرآیند را تسهیل کند.
دستگاه سیاست خارجی کشور چه نقشی در این زمینه می‌تواند ایفا کند؟
یکی از مهم‌ترین ابزارها برای توسعه تجارت خارجی، رایزنان بازرگانی هستند. متاسفانه بر‌خلاف بسیاری از کشورها، مصوب شده است که رایزن بازرگانی باید کارمند دولت باشد. این یک اقدام غیرمنطقی، غیرفنی و غیرحرفه‌ای است. یک کارمند دولت، تجربه تجارت ندارد، یک کارمند دولت هیچگاه نمی‌تواند اطلاعات تجاری را جمع‌آوری کند. اطلاعات تجاری چیست؟ سلیقه مصرف‌کنندگان بازار روسیه، رفتار رقبا، تقاضای بازار، تمرکز بازار، اشباع بازار، در کدام موقعیت جغرافیایی باید روی چه کالایی تمرکز کرد، این اطلاعات برای موفقیت صادرات به روسیه ضروری است. این اطلاعات را کسانی که تجربه تجاری داشته‌باشند می‌توانند جمع بکنند، نه کارمندان بخش دولتی. امروز در دنیای مدرنی که سرعت تحول فناوری در دنیا بسیار زیاد است، اغلب کشورها رایزنان بازرگانی خود را از میان فعالان معتمد بخش خصوصی انتخاب می‌کنند.علاوه بر استفاده از متخصصان تجارت به عنوان رایزن بازرگانی در سفارت ایران در روسیه، باید از کارمندان محلی در این بخش استفاده کرد. اگر 10 نفر ایرانی را به مسکو اعزام کنیم، اندازه یک کارمند محلی نمی‌توانند اطلاعات مفید، موثر و مورد نیاز تجاری و اقتصادی جمع‌آوری کنند. رایزنی بازرگانی باید چند کارمند بومی در رشته‌های مختلف داشته‌باشد، وقتی صحبت از زنجیره تامین می‌کنیم منظور این است که باید استانداردها و مقررات کشور هدف را بشناسیم. درک این مقررات، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها که هر روز به تناسب سرعت تحولات در جهان تغییر می‌کند، ضرورت دارد.همین اخیرا مشاهده کردیم که واردات فلفل از ایران ممنوع شد، چرا ممنوع شد؟ چرا که علم پیشرفت کرده است و به این نتیجه رسیده‌اند که سمی که تا دیروز به عنوان یک سم بی‌ضرر تلقی می‌شد، حالا مضر ارزیابی شود و نباید این سموم در خوراک انسان وجود داشته‌باشد.
این اتفاق در افکار عمومی با واکنش منفی مواجه شد و عده‌ای این ممنوعیت را به عنوان اقدام غیردوستانه از سوی روسیه تلقی کردند و گفتند که چرا روس‌ها از روابط سیاسی خوب برای تذکر دادن یا اطلاع‌رسانی در این مورد استفاده نکرده‌اند و مستقیما سراغ برگشت زدن محصولات رفته‌اند؟
اتفاقا روس‌ها خیلی به‌موقع هم در مورد این ممنوعیت اطلاع‌رسانی کرده‌بودند، اما به دلیل واگرایی‌هایی که در کشور ما وجود داشت و همچنان بین دستگاه‌های دولتی وجود دارد، به دلیل قصور، کوتاهی، ترک فعل و عدم پاسخگویی به‌موقع از طرف ما باعث شد که واردات فلفل ممنوع شود. ناگفته نماند که ده قلم از کالاهای ما اخطار گرفته‌بود و فقط یک قلم از این کالاها به دلیل سطح روابطی که ایران با روسیه دارد، آن‌هم به این دلیل که ماه‌ها جواب از طرف ایران دریافت نکرد ممنوع کرده است.
یعنی 9 قلم از کالاهای دیگر ما هم در معرض ممنوعیت قرار دارند؟
بله، فعلا در مورد این اقلام چشم‌پوشی کرده‌اند. علاوه بر این باید بگویم که وقتی ممنوعیت برای واردات فلفل دلمه چینی وضع شد، یک سال ممنوعیت ادامه داشت. اما در مورد ایران در حال مذاکره و رایزنی هستند و این امید وجود دارد که مساله به سرعت برطرف شود، به ویژه که طرف ایرانی مدعی است اسناد و مدارک را ارایه داده است و فقط مانده تا بازرسان روسی برای تایید کیفیت مراجعه کنند.واقعیت این است که نیاز به شناخت مقررات روسیه وجود دارد، سازمان‌های دست اندرکار مانند قرنطینه، دامپزشکی، استاندارد، حفظ نباتات و غیره به صورت مستقیم در توسعه صادرات و مبادلات تجاری ما نقش دارند. موضوع انتقام‌جویی و دعوای سیاسی نیست، همین روزهای اخیر شنیدیم که یک کارشناس جاهلانه گفت که گندم روسیه سرب بیش از حد دارد. این حرف‌ها خودزنی است. افرادی که خودشان قصور و کوتاهی کرده‌اند و باعث منع صادرات یک محصول ایرانی شده‌اند، حالا دست پیش می‌گیرند که بگویند مقابله به مثل می‌کنیم. چنین حرفی توهین‌آمیز است، گندم ایران را شرکت مادر تخصصی GTC (بازرگانی دولتی ایران) وارد می‌کنند، اساسنامه این شرکت را نگاه کنیم می‌بینیم که به خاطر حساسیت گندم واردات این محصول را از بخش خصوصی گرفته‌اند و به این شرکت داده‌اند. این شرکت معظم، به صورت تخصصی روی این موضوع کار می‌کند و پیش از تحویل کالا متدهای آزمایشگاهی استاندارد به کار می‌برند تا کالاها را مطابق استانداردهای ایران وارد کنند. اگر چنین ادعایی درست باشد که به نظر من نیست، آن وقت باید کل این نهاد دولتی را خائن تلقی کرد.روسیه حدودا 31 میلیون تن غلات به کشورهای مختلف صادرکرده است که ترکیه با واردات 9.5 میلیون تن رتبه اول و ما با 6.6 میلیون تن رتبه دوم واردات غله از روسیه داشتیم. باتوجه به افت محصول به دلیل افزایش دما در سال گذشته و پیش‌بینی ادامه این وضع در سال 2022، روسیه تصمیم به سهمیه‌بندی محصول صادراتی خود گرفته است. حالا با این فضاسازی‌ها، فرصت واردات از روسیه را از بین می‌بریم و امنیت غذایی ملت خودمان را به خطر می‌اندازیم و شاید مجبور باشیم گران‌تر از جای دیگری گندم تهیه کنیم. همین گندم اگر از سبد تجارت دو کشور حذف شود، به تناسب میزان صادرات ما نیز به آن کشور کاهش خواهد یافت، چون تجارت یک مسیر یک‌طرفه نیست.
فکر می‌کنید روس‌ها در چه زمینه‌هایی مشتری کالاهای ایرانی باشند؟
من آمار 9‌ماهه مصرف روسیه در 10 گروه کالایی را بررسی کرده‌ام، 10 گروهی که ایران ظرفیت تولید دارد و موقعیت صادرات برای ما مهیا است. روسیه در این 10 گروه کالایی ظرف 9 ماه معادل 78 میلیارد دلار واردات از کشورهای مختلف انجام داده است. در بدبینانه‌ترین حالت، با این فرض که در برخی محصولات فقط یک درصد بازار به ایران اختصاص پیدا کند، مثلا در پوشاک و کیف و کفش که غنی هستیم، می‌توانیم تا 10 میلیارد دلار صادرات خودمان را به روسیه افزایش دهیم.
 شما ظرفیت بازار روسیه را فرمودید، اما برخی کارشناسان می‌گویند که ظرفیت بازار ما برای کالاهای روسی چندان زیاد نیست و روسیه چیز زیادی ندارد که در مقابل به ما صادر کند و در نتیجه به علت عدم توازن تراز تجاری این مساله شکل نمی‌گیرد ...
نمی‌دانم برخی دوستان چه انتظاری از روسیه دارند؟ روسیه ظرفیت صادراتی‌اش در رتبه نخست محصولات انرژی و نفت و گاز و در رتبه دوم غلات است، بعد از آن محصولات فلزی، بخش کوچکی محصولات صنعتی، محصولات شیمیایی و معدنی و نهایتا چوب و کاغذ است. در کنار تسلیحات و فناوری‌هایی مانند هسته‌ای و فضایی صادرات روسیه این است. این کشور با تمام جهان مراودات اقتصادی دارد و از همه جهان واردات انجام می‌دهد. خب حالا پیش‌بینی در کشور ما این است که ما مجبور به واردات 7 میلیون تن گندم هستیم. وقتی ظرفیت بازار روسیه تا این حد زیاد است و ما هم می‌توانیم درآمد 
10 میلیاردی داشته‌ باشیم، در برابر هم می‌توانیم از روسیه گندم وارد کنیم. حالا بگوییم فلان کالای صنعتی خاص در روسیه تولید نمی‌شود، این مانعی در مقابل تجارت با روسیه نیست. هر چند روسیه ظرفیت‌های صنعتی خوبی هم دارد که می‌توانیم از آن استفاده کنیم. مثلا بلبرینگ تولیدی روسیه از بهترین بلبرینگ‌های جهان است. در حوزه CKD و قطعات منفصل همکاری‌های زیادی می‌توان با صنایع روس انجام داد. با روسیه در حوزه انتقال تکنولوژی و ساخت تجهیزات پزشکی که ایران در حوزه دانش‌بنیان در حال رشد است، می‌توانیم همکاری کنیم. در حوزه دارو، زمینه همکاری بسیار وسیع است. مثلا سوییس در منطقه آزاد سن‌پترزبورگ روسیه دو کارخانه داروسازی زده است. داروسازهای ما چون عمدتا نگاه‌شان به غرب است، یک بازار بزرگ 25 میلیارد دلاری واردات تجهیزات پزشکی و دارو در روسیه را از دست می‌دهیم. سوییس این کار را کرده است، چه اشکالی دارد که کارخانه‌های ما هم در روسیه ایجاد شود، داروسازهای ما کنسرسیومی تشکیل بدهند و شرکت جدیدی را در روسیه در مناطق آزاد لوتوس یا آستراخان روسیه ثبت کنند و در آنجا دارو تولید کنند. داروهای ضدسرطانی یا ام‌اس ما در سطح رقابت بین‌المللی هستند، روس‌ها هم داروهای ما را قبول دارند. پاس کردن استاندارد روسیه از ایران به روسیه شاید سخت‌تر باشد، اما اگر در مناطق آزاد روسیه شرکت ثبت کنیم و کالای روسی تولید کنیم، مطمئن باشید که می‌توانیم تا 5 درصد از ظرفیت بازار تجهیزات پزشکی و داروی روسیه را به خودمان اختصاص بدهیم.
یعنی تصور می‌کنید که سرمایه‌گذاری و تولید فرامرزی در خاک روسیه می‌تواند درآمدهای بیشتری برای ایران ایجاد کند؟
بله، به علاوه روسیه بازارهای دیگر هم به روی تولیدکنندگان ما باز می‌شود. روسیه 45درصد از مبادلات اقتصادی‌اش با کشورهای پیرامونی و همسایه است. اگر یک شرکت ایرانی در روسیه ثبت شود و در خاک روسیه تولید کند، آنگاه کالای تولیدی‌اش کالای روسی می‌شود و با همان شرایط می‌تواند از بازارهای کشورهای همسایه روسیه هم استفاده کند.
در داخل ایران هم ما باید به ایجاد کریدور شمال جنوب سرعت ببخشیم، باید هرچه زودتر راه‌آهن رشت به بندر کاسپین و راه‌آهن زاهدان به چابهار تکمیل شود. باید هر چه سریع‌تر بانک مشترک ایران و روسیه در منطقه آزاد انزلی برای تبادل پولی میان دو کشور تاسیس شود. ما باید واگرایی‌هایی که در نهادهای داخلی وجود دارد را در قالب یک راهبرد عملیات از بین ببریم و نهادهای دولتی را برای توسعه تجارت خارجی هماهنگ کنیم.