بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
گذر غیرقانونی پناهجویان ایرانی از نقطه صفر مرزی ایران و ترکیه باز هم قربانی گرفت. منابع آگاه به «اعتماد» خبر دادند که روز یکشنبه 26 دی ماه، اجساد زهرا مغینمی (32 ساله) و نادر سعدون بریهی (50 ساله) زن و مرد ساکن شهر اهواز که به همراه 65 پناهجوی دیگر قصد عزیمت به اروپا را داشتند، در حالی در مسیر صعب‌العبور و ارتفاعات کولاک‌زده شمال استان اذربایجان غربی پیدا شد که این دو شهروند ایرانی از شدت سرمای هوا، یخ زده بودند. منابع آگاه به «اعتماد» گفتند به نظر نمی‌رسد که علت یخ‌زدگی و مرگ این دو شهروند ایرانی، غافلگیری در کولاک برف در نقطه صفر مرزی باشد چرا که گروه پناهجویان، با آگاهی از وضعیت جوی در این هنگام از سال، خود را به روستاهای مرزی ماکو رسانده بودند در حالی که از حدود یک ماه قبل، بارش شدید برف و کولاک در ارتفاعات استان آغاز شده بود و شرایط جوی حتی در وبسایت‌های اینترنتی هم اطلاع‌رسانی می‌شد و بنابراین به نظر می‌رسد این گروه پناهجو که فعلا از سرنوشت بقیه آنها، خبری در دست نیست، فقط می‌خواستند هرچه زودتر خاک ایران را ترک کنند به خصوص که طبق اخبار منتشرشده در روزهای گذشته، زهرا مغینمی، روز 15 دی‌ماه در فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی و در هنگام خروج قانونی از کشور برای عزیمت به هلند، با حکم مرجع قضایی شهر اهواز، ممنوع‌الخروج شده بود. 
بنا به گفته منابع آگاه، این شهروند ایرانی، بعد از اطلاع از ممنوع‌الخروجی خود، با قصد ترک کشور از معابر غیرقانونی، به استان آذربایجان غربی که طولانی‌ترین مرز مشترک با کشور ترکیه را دارد آمده و طی هماهنگی با قاچاق‌برها، مانند سایر متقاضیان پناهندگی، چند روزی را هم در یکی از روستاهای مرزی مقیم بوده تا تعداد گروه پناهجو، به عددی برسد که برای قاچاق‌بر، مقرون به‌صرفه باشد و سپس، پس از انتقال به نقطه صفر مرزی توسط قاچاق‌برها و گذر از معبر غیرقانونی و در خاک ترکیه، به همراه 10 نفر از دیگر پناهجویان، توسط پلیس مرزی ترکیه غافلگیر و ناچار به فرار به سمت مرز ایران شده‌اند که زهرا و نادر به دلیل گم شدن در معابر صعب‌العبور کوهستانی، گرفتار کولاک شده و در اثر سرمای هوا، جان خود را از دست داده‌اند. 
زهرا و نادر، اولین قربانیان یخ‌زدگی بر اثر برودت هوا و کولاک در نقطه صفر مرزی ایران و ترکیه نیستند. بهنام رضازاده؛ مدیر روابط عمومی جمعیت هلال‌احمر استان آذربایجان غربی در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «ارتفاعات این استان، حتی در گرم‌ترین ماه سال هم سفیدپوش است چه برسد به حالا که دمای هوای شهر حدود 18 درجه زیر صفر و در ارتفاعات شمال استان و در مجاورت با روستاهای مرزی ترکیه، حدود 40 درجه زیر صفر است.»
نقطه صفر مرزی ایران و ترکیه از معبرهای دایمی برای انتقال غیرقانونی متقاضیان پناهندگی به اروپاست. طبق اطلاعاتی که «اعتماد» کسب کرده، مشکلات امنیتی شهروندان ایرانی متقاضی پناهندگی به اروپا و همچنین شرایط اتباع غیرایرانی که به صورت غیرمجاز وارد ایران شده و هیچ برگه اقامت مجاز و پاسپورت در دست ندارند، مهم‌ترین دلایل تقاضا برای انتقال غیرقانونی از معابر پنهان در مرز ایران و ترکیه است. 
آزاد یوسفی‌راد؛ روزنامه‌نگار ساکن ارومیه در گفت‌وگو با «اعتماد» تاکید دارد که برخلاف تصور همگان، شرایط مالی پناهجویان لزوما تاثیری در انتخاب روش انتقال غیرقانونی ندارد چرا که یک پناهجوی بی‌بضاعت، در صورت داشتن پاسپورت یا مدارک اقامت قانونی، می‌تواند با صرف کمتر از یک میلیون تومان و با خرید بلیت اتوبوس خود را به پایانه های مرزی ایران و ترکیه برساند و از مرز مشترک دو کشور عبور کند در‌حالی‌که اغلب متقاضیان پناهندگی از مسیرهای غیرقانونی، یا اتباع همسایگان شرقی و حتی کشورهایی همچون عراق و بنگلادش و هند هستند که به صورت غیرمجاز وارد خاک ایران شده و برای عزیت به اروپا، هیچ مدرک قانونی ندارند و ناچار به عبور غیرقانونی از مسیرهای صعب‌العبور استان آذربایجان غربی هستند، یا اینکه آن دسته از شهروندان ایرانی هستند که به هر دلیل، مشکلاتی با دستگاه‌های امنیتی پیدا کرده و فاقد مدارک گذر قانونی از مرز هستند و به ناچار، برای خروج از کشور، به قاچاقچیان متوسل شده و خطر مرگ یا زندگی در ارتفاعات همیشه‌برف‌پوش و خطرناک شمال استان را به جان می‌خرند. 
یوسفی راد به «اعتماد» می‌گوید: «در کل نوار مرزی استان، تردد غیرقانونی پناهجویان همواره برقرار است؛ از چالدران تا ارومیه و از ارومیه تا سردشت .متاسفانه ، به اقتضای محل زندگی ، برخی شهروندان ، درگیر انتقال غیرمجاز متقاضیان پناهندگی می‌شوند و به عنوان نوعی واسطه عمل می‌کنند چون سرشاخه‌های اصلی شبکه قاچاق، در تهران مستقر هستند درحالی‌که در برخی روستاهای مرزی استان، از مردم محلی می‌توانید بابت چگونگی تردد غیرمجاز از مرز راهنمایی بگیرید. معابر غیرقانونی در این مناطق، در نقاط صعب‌العبور و دور از چشم پاسگاه مرزبانی و هنگ مرزی ایران و ترکیه واقع شده چون پاسگاه مرزبانی معمولا در مرتفع‌ترین نقطه اما در محل‌های قابل دسترسی مستقر است درحالی‌که قاچاق‌بران و پناهجویان باید از معابری گذر کنند که دور از چشم مرزبانی باشد و بنابراین به معابر غیرقانونی در نقاط صعب‌العبور روی می‌آورند. در سال‌های گذشته، تردد غیرقانونی پناهجویان از صعب العبورترین ارتفاعات مرزی ایران و ترکیه ، بسیار رشد داشته . این معابر غیرمجاز، هم مسیر تردد متقاضیان پناهندگی و هم مسیر تردد کولبران مرزنشین و البته بسیار ناامن اما در مجاورت روستاهای مرزی ترکیه است.در این مسیر علاوه بر خطراتی مثل یخ‌زدگی در فصول سرد سال و گم شدن در کولاک، خطرات دیگری هم جان متقاضیان پناهندگی را تهدید می‌کند؛ سقوط از ارتفاع، شکستگی دست و پا بر اثر ناآشنایی به منطقه کوهستانی، رها شدگی توسط قاچاق‌برها، گروگان‌گیری قاچاق‌برها برای اخاذی بیشتر از پناهجویان و حتی کشته شدن توسط قاچاق‌برها به دلیل امتناع از پرداخت وجه بیشتر. بسیاری مواقع، اجساد پناهندگانی که مسیر را گم کرده یا توسط قاچاق‌برها رها شده‌اند و بر اثر یخ‌زدگی یا گرسنگی یا سقوط از ارتفاع جان خود را از دست می‌دهند یا حتی آنهایی که گرفتار بهمن و زیر برف دفن می‌شوند، زیر توده‌های حجیم برف و در دره‌ها جا می‌ماند و در فصل گرم سال و بعد از آب شدن برف‌ها در مناطق مرزی ایران و ترکیه اجسادشان پیدا می‌شود. دفعات بسیاری اتفاق افتاده که روستاییان محلی و مرزنشین که در فصل تابستان یا اواسط بهار، برای گذراندن ییلاق، به کوهستان های مرزی می‌روند، با اجساد بیرون‌آمده از دل برف و یخ مواجه شده و به مرزبانی اطلاع می‌دهند.»
رضا‌زاده هم در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «نوار مرزی شمال استان، مرز نظامی محسوب می‌شود؛ منطقه‌ای که از چالدران آغاز شده و تا منطقه مرگور در بخش سیلوانا ادامه دارد و البته این منطقه، ارتفاعات و دره‌های صعب‌العبور دارد چون در واقع، در این منطقه، فلات آناتولی آغاز می‌شود درحالی‌که شمال استان، از ارتفاع کوه‌ها کاسته شده و به دشت می‌رسیم و به همین دلیل، مرزهای رسمی با ترکیه و شامل مرز بازرگان در ماکو، مرز رازی در خوی و مرز سرو در ارومیه هم در شمال استان واقع شده که مسیر تردد مسافر و وسایل نقلیه، هموار است.»
نتایج تحقیقی که سال 2002 توسط استادان واحد علوم سیاسی دانشگاه «بیلکنت» ترکیه منتشر شد، نشان می‌داد که از مجموع 94 هزار پناهجوی دستگیرشده توسط پلیس ترکیه در این سال، 23 درصد اتباع عراقی، 6 درصد ایرانی، 6 درصد افغان، 8 درصد آسیای میانه و باقی، از اتباع بنگلادش و هند بوده‌اند. طی 10 سال گذشته ،گذر غیرقانونی از مرز مشترک ایران و ترکیه رو به افزایش بوده در حدی که از نیمه دوم سال 2017 دولت ترکیه با موافقت اتحادیه اروپا، دیوارکشی در مسافت 540 کیلومتر مرز مشترک با ایران را آغاز کرد که هزینه این اقدام هم از سوی اتحادیه اروپا پرداخت می‌شود چنانکه تا امروز و براساس اعلام وزیر داخله ترکیه، 220 کیلومتر از دیوارکشی با بلوک‌های بتنی به ارتفاع 3 الی 6 متر، انجام شده و 241 کیلومتر دیگر هم به درازای دیوارها اضافه خواهد شد. البته این دیوارها هم همچنان قابل نفوذ است چنانکه یک منبع آگاه به «اعتماد» می‌گوید با وجود دیوارکشی دولت ترکیه از چالدران (نقطه صفر مرزی آواجیگ) تا مرز نخجوان، اخباری از منابع موثق درباره احداث تونل‌های زیرزمینی زیر همین دیوارها دریافت شده است. 
این منبع آگاه همچنین می‌گوید که هنگ مرزی ایران و حتی پلیس مرزی ترکیه، با باقی معابر غیرقانونی در این استان مشکلی ندارند و حتی هنگ مرزی و مرزبانان ایران، بارها از کولبری کالاهای معمولی همچون پوشاک و مواد خوراکی که به صورت غیرمجاز وارد ایران شده، چشم‌پوشی کرده‌اند چون مشکلات اقتصادی کولبران مرزنشین را درک می‌کنند اما مشکل زمانی آغاز شده که برخی نقاط صفر مرزی در خاک ترکیه، تبدیل به آزمایشگاه‌های غیرقانونی تولید موادمخدر شده و یکی از دلایل سخت‌گیری‌های پلیس مرزی ترکیه در مقابل ورود پناهجویان یا حتی کولبران از خاک ایران هم، مبارزه با همین آزمایشگاه‌های پنهان و غیرقانونی در مجاورت مرز ایران و همچنین، جلوگیری از قاچاق انسان است در حدی که معابر مرزی منتهی به ارومیه، یک مرز نظامی محسوب می‌شود. 
طبق گزارشی که در خبرگزاری‌ الجزیره منتشر شده، در پنج ماه اول سال 2020 نیروهای امنیتی ترکیه مانع از ورود غیرقانونی حدود 53هزار پناهجو از مرز شرقی این کشور شده‌اند در حالی که در همین مدت به ازای این تعداد، 122 هزار پناهجو موفق شدند با گذر از مرز ترکیه، خود را به اروپا برسانند. وزیر کشور ترکیه چندی قبل اعلام کرد که دولت این کشور از سال 2016، از ورود بیش از دو میلیون پناهجو در مرزهای جنوب و شرق این کشور، جلوگیری کرده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل تشدید برخوردهای دولت ترکیه با هرگونه ورود غیرمجاز به خاک این کشور از مرزهای جنوب شرق و در مجاورت با ایران، ضرورت پاسخگویی در قبال وجوهی است که از اتحادیه اروپا دریافت کرده است؛ آخرین روزهای سال 2021، اعلام شد که اتحادیه اروپا طی 5 سال گذشته، بیش از 600 میلیون یورو بابت دیوارکشی در مرز ترکیه و ایران به دولت این کشور پول پرداخت کرده و البته قرار است این پرداخت‌ها تا زمان پایبندی دولت ترکیه به تعهدات توافقنامه‌های بین‌المللی درباره حقوق پناهجویان مقیم در این کشور ادامه داشته باشد.