بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
هرساله در ایام محرم، مراسم مختلف عزاداری در اقصی نقاط ایران و در شهرهای مختلف برگزار می‌‌شود، اما برگزاری مراسم عزاداری در شهر یزد به دلیل فرم و محتوای متفاوتش چند سالی است که مورد اقبال قرار گرفته. نگاه روز و انتقادی در اشعار نوحه‌ها در کنار حفظ رسوم سنتی عزاداری از یک‌سو و حاشیه‌های به وجود آمده از سوی دیگر امسال هم بار دیگر این هیات‌ها را در دهه اول محرم بر سر زبان‌ها انداخت. در ادامه نگاهی داریم به تاریخ شکل‌گیری این سبک عزاداری در شهر یزد و چیستی آن در گفت‌وگو با یکی از شاعران این هیات‌ها.
شکل‌گیری هیات‌‌های مذهبی در یزد
پیش از انقلاب هیاتی در محله بعثت یزد، حدفاصل 1353 تا 1357 شروع به‌کار کرد که نگاهی اعتراضی به سیستم حکومتی وقت داشت. سخنرانان نامداری مثل حسن روحانی و فخرالدین حجازی در یزد رفت‌و‌آمد داشتند و حسابی این سبک عزاداری در آن سال‌‌ها رونق پیدا کرده بود. مدیریت حسین دستگاه‌‌دار، هیات محله بعثت را علمدار عزاداری‌‌هایی کرده بود که به بیان مشکلات روز جامعه نیز می‌‌پرداخت و نگاهی متفاوت به عزاداری‌‌ها داشت. شعرهای رضا پهلوان نصیر و پس از آن شهاب موسوی، زاویه نگاهی عارفانه و آزادی‌خواهانه به خود گرفت. شهاب موسوی از شعرای مطرح مرثیه‌خوانی‌‌های بعد از انقلاب در این خصوص می‌‌گوید: «عزاداری انقلابی یزد که در دهه50 رونق گرفت، روایتی از واقعه عاشورا بود که تفاوت بارزی از نوحه‌‌های بعد از انقلاب داشت. در نوحه‌‌های دهه50 و پیش از انقلاب، هدف براندازی حکومت پهلوی بود و به‌نوعی به جنبه طاغوتی یزید اشاره می‌‌شد که حکومتی دین‌ستیز بود. همچنین مخرج‌‌های مشترک دوره پهلوی و حکومت یزید در اشعار ما پررنگ بود».
دهه70: نواندیشی دینی و اصلاحات فرهنگی
در دهه70 اما همچنان یزدی‌‌ها سرآمد این سبک از عزاداری بودند و با مرثیه‌خوانی‌‌های افرادی چون حاج علی‌اکبر همتی و دخیل عباسی راه خودشان را ادامه دادند. حسین فلاحتی و هیات شیخداد علاوه بر حفظ رسوم سنتی عزاداری، مرثیه‌خوانی‌‌های مدرن را نیز به عزاداری اضافه کردند تا بخش بزرگی از جامعه را جذب خود کنند. موسوی که موسس این سبک عزاداری در دهه70 است، گفت: «جریان نوحه‌‌های انتقادی که خودم از اواسط دهه70 موسس آن بودم را برای اولین‌بار در هیات شیخداد اجرا کردم که مربوط می‌‌شود به دوره نواندیشی دینی و اصلاحات فرهنگی که نوعی حرکت اصلاح‌‌گرایانه بود. الگوی ما برای این نوحه‌‌ها «اشعار کمیت اسدی»، شاعر شیعی معروف و «دعبل خزایی» بود. اشعار اینها الگویی شد که بنده محتوای این شعرای بزرگ را مدنظر قرار دادم تا با فرم شعر معاصر ایرانی تلفیق کنم. اولین کارها را به هیات شیخداد دادم که توسط مرثیه‌‌سراها خوانده و مورد اقبال عمومی قرار گرفت.»
دهه80: اولین جرقه حساسیت‌ها
در اوایل دهه80 حسین فلاحتی این سبک از نوحه‌‌خوانی را ادامه داد و اولین جرقه از حساسیت‌‌ها نیز در این ایام برای مراسم‌‌های برگزارشده در یزد زده شد. فلاحتی سعی کرد مرثیه‌‌خوانی‌‌های مدرن را در کنار حفظ اصول سنتی عزاداری اجرا کند و همین امر باعث شد تا جوانان زیادی به سمت هیات‌‌های یزد سوق داده شوند. موسوی اینطور روایت می‌‌کند که چرا شورای تامین برای توقف برخی اشعار ورود کرد: «اولین کاری که در دهه80 انجام دادم، نوحه‌‌ای با نام «برخیز» بود که بازخورد خوبی پیدا کرد ولی ابیات جواب این نوحه، ممنوع شد و هیات هم آن را اجرا نکرد.»
دهه90: فراگیری اشعار انتقادی
اوج کار هیات‌‌های عزاداری یزد اما برمی‌‌گردد به سال 1393 که آقایان محسن‌زاده و سروش رحمانی در هیات «کوچه بیوک» کارهای زیبایی را اجرا کردند که الگوی‌شان نوحه‌‌های بعثت و شیخداد بود و نوحه‌‌ای را ساختند با نام « الله الله» که بازتاب جالبی پیدا کرد و این بازتاب زمانی بیشتر شد که سال بعد نوحه‌‌ای با نام «مداحان دین فروش» اجرا کردند که درنهایت اجرای آن ممنوع شد. مجبور شدیم شعر را تغییر دهیم و از نو سرودیم و ابیاتی که ممنوع شد را بازسازی کردیم. هیات به همین خاطر دچار حواشی شد که شهرت بیشتری یافت. اواخر دهه80 و اوایل دهه90 هیات‌‌های برگزاری در یزد بازهم خود را به‌روز کردند. تجربه هیات‌‌های بعثت، فهادان و شیخدان باعث شد تا با ورود خواننده‌‌های سنتی به مراسم عزاداری، سبک جدید و مدرن‌‌تری را در قیاس با گذشته شاهد باشیم.
هماهنگی عزاداران و مرثیه‌خوان‌‌ها
عزاداران و سوگواران هر هیات، بنا به رسوم خودشان دست‌‌کم یک‌ماه مانده به دهه اول ماه محرم، با حضور در هیات‌ها و تکایای عزاداری محله خود، ضمن فراگیری اشعاری که باید در جواب «نوحه‌‌خوان» هیات بیان کنند، نحوه خواندن این اشعار، سبک خواندن، هماهنگی با یکدیگر و در عین حال بیان باصلابت، زیبا و تاثیرگذار آن را تمرین می‌‌کنند و فرا می‌‌گیرند، چراکه اگر حتی یک‌نفر از عزاداران در میان هیات، نتواند با هماهنگی با دیگران، اشعار را بیان کند یا سبک سینه‌‌زنی او متفاوت از دیگران باشد، به چشم خواهد آمد و نظم و هماهنگی دسته عزاداری را خدشه‌دار خواهد کرد. از این روست که این اصل مهم، همواره مورد تاکید هیات و دسته‌‌های عزاداری یزد است. ویژگی دیگری که عزاداران یزدی آن را در قالب دسته‌‌های سینه‌‌زنی به زیبایی به نمایش می‌گذارند، مهارت آنها در «کار تیمی» است. شاعر هیات شیخداد درخصوص اینکه چطور این هماهنگی شکل می‌‌گیرد، می‌‌گوید چند روز قبل و پیش از آغاز دهه محرم، عزاداران در کنار مرثیه‌خوان‌‌ها تمرین می‌‌کنند: «هیات‌‌های شیخداد و بعثت، شعرمحور هستند؛ یعنی اول شعر سروده می‌‌شود و بعد براساس شعر، ملودی ساخته می‌‌شود. هماهنگی بین عزاداران و مرثیه‌خوان‌‌ها هم به این شکل است که چند روز قبل از شروع مراسم، افراد جمع می‌‌شوند و در کنار یکدیگر تمرین می‌‌کنند. سخت‌‌ترین قسمت، ضرب‌آهنگی است که عزاداران نیز باید آن را با تمرین بسیار هماهنگ شوند. جنبه‌‌های هنری در یزد ممتاز است و اهمیت ویژه‌‌ای به این بخش داده می‌‌شود.»
هیات فهادان زیر بار ممیزی نرفت
هفته گذشته بود که خبری منتشر شد مبنی بر اینکه، فعالیت هیات‌‌های مذهبی و برگزارکننده مراسم عزاداری در یزد مجوز نگرفته و نمی‌‌توانند مثل سال‌‌های پیش مراسم را برگزار و در فضای مجازی پخش کنند. سازمان تبلیغات اسلامی یزد اما چنین موضوعی را رد کرد و با انتشار بیانیه‌‌ای توضیح داد: «از بین بیش از 70هیات عزاداری که هماهنگی لازم را برای اجرا در پخش زنده انجام داده‌‌اند صرفا دوهیات به‌رغم اینکه درخواست پوشش پخش زنده را دارند، اما از انجام این هماهنگی‌‌ها قبل از اجرا، امتناع می‌‌کنند که به‌طور طبیعی در برنامه پخش زنده قرار نگرفته‌‌اند، لذا اساسا شایعه ایجاد محدودیت و ممنوعیت برای فعالیت دوهیات عزاداری در یزد به‌کلی تکذیب می‌‌شود.» شهاب موسوی اما درخصوص اینکه چرا هیات مشهور فهادان امسال مراسمی را برگزار نکرد، گفت: «هیات شیخداد با تغییر و اصلاح چهاربیت در نوحه، اشعارش تاییدیه گرفت و هیات بعثت نیز در دقیقه90 تاییدیه گرفت ولی هیات فهادان این مسیر را قبول نداشتند و حاضر نشدند زیر بار ممیزی بروند؛ به همین خاطر از پخش زنده محروم شدند.»