بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرهیختگان / نرگس چهرقانی| در جهت خبری که دیروز وزیر امور خارجه ایران مبنی‌بر شروع پایان توافق اعلام کرد، با رامین مهمانپرست، کارشناس مسائل بین‌الملل و سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه ایران به گفت‌وگو پرداختیم. در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به دو هدف استراتژیک آمریکا از توافق برجام یعنی سیاست فشار حداکثری و مذاکرات منطقه‌ای و موشکی، از مهمانپرست پرسیدیم اکنون با در نظر گرفتن در آستانه توافق احتمالی بودن، می‌توان گفت آمریکا دیگر از این دو هدف خود عقب‌نشینی کرده است؟
مهمانپرست گفت: «ببینید ما که به‌هیچ‌وجه حاضر به گذشتن از منافع ملی خود نیستیم. من روی دو نقطه تاکید دارم؛ حضور منطقه‌ای ما به‌معنای دفاع از حقوق ملت‌مان است. اقتدار منطقه‌ای در دو جهت تعریف می‌شود؛ یک‌موقع است شما اقتدار منطقه‌ای را به این معنا می‌گیرید که اگر قدرت‌های دیگری خارج از منطقه به قصد توطئه بخواهند تغییراتی در منطقه ایجاد کنند، شما بتوانید جلوی آن تغییرات و طراحی‌های آنها را بگیرید. یعنی به قدرتی رسیده‌اید که می‌توانید آن طراحی‌ها را خنثی کنید. اقتدار یک نقطه بالاتر هم دارد؛ آنکه نه‌تنها شما تلاش قدرت‌ها برای طراحی فتنه را خنثی می‌کنید بلکه در تحقق طراحی‌های خودتان برای منطقه موفق عمل می‌کنید. ما الان در یک نقطه اقتدار منطقه‌ای قرار گرفته‌ایم و اجازه نداده‌ایم فتنه‌هایی که مخالفان طراحی کردند مانند فتنه داعش و وجود گروه‌های تروریستی امنیت منطقه را به خطر بیندازد. پس ما یک حضور قدرتمند منطقه‌ای داریم که برای منافع ملی ما ضروری است.»
او ادامه داد: «همچنین در بحث فعالیت‌های موشکی‌مان در هشت‌سال جنگ تحمیلی به این نتیجه رسیدیم که اگر قوی نباشیم، هرچقدر هم که همه قوانین بین‌الملل را رعایت کنیم، مخالفان ایران به حقوق ملت ما تجاوز می‌کنند، بنابراین درس گرفتیم که باید در دفاع از خودمان قدرتمند باشیم و فعالیت‌های ما این وجه مثبت را دارد که اگر کسی قصد تعرض به خاک کشور ما را داشته باشد، ممکن است دست به عملیات غیرمنطقی و غیرعقلانی بزند ولی هزینه‌های بسیار سنگینی را هم باید دریافت کند، بنابراین قدرت موشکی ما درجهت ایجاد صلح و ثبات در منطقه و دفاع از مرزهای کشورمان است. ما به‌هیچ‌وجه از این دو خواسته کوتاه نیامدیم و نمی‌آییم. اگر به توافقی نزدیک شویم معنایش این است که طرف مقابل از خواسته غیرمنطقی خود کوتاه می‌آید.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره صحبت دیروز امیرعبداللهیان مبنی‌بر شروع احتمالی پایان توافق و پاسخ به طرف غربی و آمریکایی نیز گفت: «اگر واقعا در پیشنهادهایی که داده شده منافع ملی ایران تامین شود، ایران پاسخی مثبت به‌معنای اینکه از یک نوع توافق خوب استقبال می‌کند، خواهد داشت.»
آمریکا سعی کرد برجام را به نتیجه نرساند
رامین مهمانپرست درباره شرایط مذاکرات از ابتدا تاکنون توضیح داد: «من یک تحلیلگر سیاسی هستم و براساس داده‌های مختلفی که درطول سال‌ها داشتیم و شرایط فعلی می‌توانم تحلیل خودم را بگویم. تصور من این است که وقتی طرف غربی به رهبری آمریکا، برجام را زیرسوال برد و آن را ناکارآمد کرد، شاید فکر می‌کردند با فلج‌کردن این توافق و محدودکردن کشورهای مختلف از کار اقتصادی با ایران، ما شرایط اقتصادی سنگین و سختی پیدا می‌کنیم و در راستای سیاست فشار حداکثری که ترامپ گفته بود، این فشارها را به نقطه‌ای می‌رسانند که ما مجبور شویم خواسته‌های آنها را بپذیریم. درطول دوره‌ دولت ترامپ این کار شروع شد و ادامه پیدا کرد و در زمانی که بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کرده بود، سعی کرد شعاری متفاوت از ترامپ انتخاب کند و می‌گفت ما برجام را احیا می‌کنیم و به برجام برمی‌گردیم ولی شروطی را تیم او ارائه کرد که نشان‌دهنده این بود که به‌لحاظ ماهیتی خواسته‌ آمریکایی‌ها تفاوتی نکرده است.»
او ادامه داد: «ترامپ معتقد بود باید این توافق را پاره کرد و یک توافق جدید را با شروط محدودیت حضور منطقه‌ای و فعالیت‌های موشکی ایران امضا کرد. جو بایدن سیاست ظاهری‌اش متفاوت بود و می‌گفت باید برجام احیا ولی باید کامل شود و برای تکمیلش باز دو نکته را می‌گفتند؛ باید فعالیت منطقه‌ای ایران کنترل و فعالیت موشکی ایران محدود شود. یعنی به‌لحاظ محتوایی دولت ترامپ و بایدن یک خواسته را دنبال می‌کردند و درطول مدتی که بایدن روی کار آمده بود و مذاکرات شروع شده بود، عملا هم سعی می‌کردند تحریم‌های بیشتری را تصویب کنند، هم فشار حداکثری را با همان سیاست قبلی دنبال کنند. در این بین اتفاق‌هایی افتاد و شرایط کشورهای غربی به‌ویژه اروپایی‌ها تفاوتی داشت، شرایط ما هم ناخودآگاه به‌سمت دیگری حرکت می‌کرد. وضعیت جدید احتیاج به یک ارزیابی جدید داشت. از طرفی غربی‌ها احساس می‌کردند گذشت زمان برای آنها می‌‌تواند فوایدی داشته باشد، چون فکر می‌کردند فشارهای اقتصادی و تحریم، ایران را به نقطه‌ای می‌رساند که مجبور به دادن امتیاز شود، بنابراین سعی در به نتیجه نرساندن برجام داشتند و خواسته‌های منطقه‌ای ایران را نمی‌پذیرفتند، ولی درمقابل احساس خطر و فکر می‌کردند شاید گذشت زمان ما را به‌لحاظ دانش هسته‌ای به نقطه‌ای برساند که دیگر برای ما بودن یا نبودن برجام فرقی نکند و احساس کنند توانایی ما به نقطه آخر رسیده است. بنابراین در بیم و امید به‌سر می‌بردند؛ هم می‌خواستند مذاکرات زودتر به نتیجه برسد هم از طرفی سعی می‌کردند از خواسته‌های غیرمنطقی‌شان کوتاه نیایند. شرایط برای طرف ایرانی هم متفاوت بود. ما از یک طرف نمی‌توانستیم خواسته‌های غیرمنطقی آنها را بپذیریم و اصلا بنا نبود برجام در موضوعات غیرهسته‌ای وارد شود. بحث حضور منطقه‌ای و فعالیت موشکی ایران هیچ ارتباطی به کشورهای دیگر ندارد و به امنیت ملی و قدرت بازدارندگی ما برمی‌گردد. از یک‌طرف ما نمی‌توانستیم خواسته‌های آنان را بپذیریم، از طرف دیگر شرایط اقتصادی ما می‌توانست تعیین‌کننده باشد، چون اگر شرایط اقتصادی داخل کشور به‌سمت بحرانی‌شدن پیش می‌رفت معنی‌اش این بود که هرچه زمان بگذرد به ضرر ماست و ما فشارهای بیشتری را متحمل خواهیم شد و ناچار به پذیرش خواسته‌های طرف مقابل می‌شویم. اگر شرایط اقتصادی تغییر می‌کرد و ما می‌توانستیم روند اقتصاد داخل کشور را به یک روند صعودی تبدیل کنیم، هرچه زمان می‌گذشت به‌نفع ما می‌شد و ما می‌توانستیم هزینه‌های خود را کاهش دهیم و درآمدهای بیشتری داشته باشیم، درواقع یک اقتصاد در شرایط تحریمی روبه‌رشد را امتحان کنیم. بنابراین هم ما در شرایطی بودیم که ممکن بود گذشت زمان به‌نفع ما باشد. وقتی دوطرف در چنین شرایطی قرار می‌گیرند باید تصمیم جدیدی اتخاذ کنند. به‌نظر می‌آید مجموعه اتفاق‌هایی که بعد از درگیری روسیه و اوکراین پیش آمد و فشارهای شدیدی که به‌لحاظ افزایش قیمت انرژی و موادغذایی در اروپا اتفاق افتاد، آنها را به این فکر انداخت که یک چاره جدیدی بیندیشند تا حداقل به نتیجه رساندن برجام یک مقدار فشارها را از روی اروپا کم کند.»
طرفین به انعطاف روی آورده‌اند
در پایان این گفت‌وگو مهمانپرست با اشاره به اینکه شرایط درگیری اوکراین و روسیه، آمریکا و اروپا را به‌سمت انعطاف پیش برده است، گفت: «آمریکایی‌ها چون به‌دنبال محدودکردن دو قدرت بزرگ رقیب خود یعنی روسیه و چین بودند، خواستند یک مقدار درگیری‌ها و تنش‌های منطقه‌ای خاورمیانه را کاهش دهند و به سیاست‌های دیگری در رابطه با مهار روسیه و چین بپردازند. پس آنها با یک شرایط جدیدی روبه‌رو شده بودند.»
او درباره انعطاف ایران از ابتدا تاکنون نیز گفت: «از طرف مقابل هم ما هیچ‌گاه به‌دنبال تحریم، محدودبودن روابط تجاری‌مان نبودیم و هیچ‌کس از تحریم در ایران استقبال نمی‌کند. مقام‌معظم‌رهبری هم فرمودند اگر شرایطی فراهم شود که تحریم‌ها برداشته شود، حتی یک‌ساعت هم نباید درنگ کرد. بنابراین مسئولان ما به‌دنبال دستیابی به توافقی بودند که خواسته‌ها و حقوق ملت ما را تامین کند. به نظر می‌آید مجموعه‌ این مذاکرات و مطالبی که ارائه‌ شده و تلاش‌هایی که درجهت سیاست‌های داخلی کشورها و منطقه‌ای و بین‌المللی اتفاق افتاده، ما را به نقطه‌ای رسانده که به توافق بین دو طرف بسیار نزدیک شدیم و طرفین با یک انعطاف و واقع‌بینی پیش‌ می‌روند.»