بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
فرسایشی شدن مذاکرات هسته‌ای و نوسان‌هایی که در این زمینه رخ می‌دهد چه تأثیری بر اقتصاد ایران گذاشته است؟ این سوالی است که این روزها افکار عمومی جامعه به دنبال پاسخ به آن هستند. شرایط مذاکرات هسته‌ای به شکلی است که با اخبار مثبتی که منتشر می‌شود بازار وضعیت خوبی به خود می‌گیرد و در مقابل نسبت به هر اتفاق دلسردکننده واکنش منفی نشان می‌دهد. در این بین قیمت‌ها در بازار در حال افزایش است و مردم در مورد کالاهای اساسی نوسان‌های شدیدی را تجربه می‌کنند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با دکتر بهمن آرمان اقتصاددان گفت‌وگو کرده است. آرمان معتقد است: «فرسایشی شدن مذاکرات و نوسان‌هایی که در طول این مذاکرات وجود دارد برای اقتصاد ایران گران تمام شده است. باید به این واقعیت اذعان کرد که تنش‌های موجود در روابط خارجی ایران همچنان به‌عنوان مانع مهمی در ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای جهان و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی مردم وجود دارد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مذاکرات هسته‌ای با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است به شکلی که در برخی مقاطع عنوان می‌شود طرفین به توافق نزدیک شده‌اند و در مقابل در مقاطعی عنوان می‌شود از توافق دور شده‌اند. فرسایشی شدن مذاکرات چه تأثیری بر وضعیت اقتصادی کشور گذاشته است؟
به نظر می‌رسد آن چیزی که روی موضوع نزدیک شدن یا دور شدن از توافق تأثیر می‌گذارد مسائل سیاسی است و مسائل اقتصادی در اولویت‌های دیگر قرار دارد. اگر ما اقتصاد را سفید در نظر بگیریم و سیاست را سیاه، باید عنوان کرد که این دو نقاط مشترک زیادی با هم دارند. واقعیت این است که ایران از نظر استراتژیک در موقعیت خاصی قرار دارد. برخی بر این باورند که اهمیت ایران به دلیل قرار گرفتن بین آسیا و اروپا حتی از کانال پاناما و سوئز نیز بیشتر است. از سوی دیگر ایران کشوری است که دارای بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان است. البته پس از انقلاب در ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی که علیه ایران صورت می‌گرفت ما هیچ گونه منبع بزرگ جدیدی کشف نکرده‌ایم. این وضعیت هم در زمینه نفت وجود داشته و هم در زمینه گاز طبیعی. ایران از نظر داشتن ذخایر معدنی در بین10 کشور نخست جهان قرار دارد. به عنوان مثال براساس آخرین رده‌بندی منتشر شده ایران از نظر داشتن ذخایر سنگ آهن در رده هشتم جهان قرار گرفته است. از نظر ذخایر نفتی نیز در رده چهارم جهان قرار دارد. حتی برخی معتقدند ذخایر نفت ایران در رده دوم جهان است. دلیل این افراد نیز این است که ایران در معرض تحریم قرار داشته و به همین دلیل از نظر تکنولوژیک با کشورهای توسعه یافته در ارتباط نبوده است. در نتیجه اکتشافات جدیدی که براساس تکنولوژی روز باشد انجام نگرفته است. ذخایری که امروز ما از آنها استفاده می‌کنیم براساس اکتشافاتی است که شرکت‌های آمریکایی قبل از انقلاب انجام داده‌اند. طبیعی است که کشوری با داشتن چنین ویژگی‌هایی از نظر منطقه‌ای و بین‌المللی دارای وضعیت ویژه است. در شرایط کنونی هند که در حال تبدیل شدن به یک اقتصاد بزرگ است به رغم اینکه ایران از زیرساخت‌های لازم نیز برخوردار نیست ترانزیت کالاهای خود را به اروپا و آسیای میانه را از طریق ایران مقرون به صرفه‌تر می‌داند تا اینکه این کار را از طریق کانال سوئز انجام بدهد. در دولت نخست آقای روحانی بزرگ‌ترین شرکت ساخت آزادراهی ایتالیا تفاهم نامه‌ای را با ایران امضا کرد که از بندر امام تا مرز بازرگان از طریق آزادراهی1200کیلومتری بتوان کانال سوئز را دور زد. به همین دلیل در موضوع برجام صحبت از توافق از یک کشور کوچک و بی‌اهمیت نیست و ایران یکی از کشورهایی است که از توانایی‌ها و ظرفیت‌های بزرگی برخوردار است. ایران تنها کشوری در جهان است که دارای تاریخ مدون10هزارساله است. به نظر می‌رسد مذاکرات برجام بیشتر تحت تأثیر مسائل سیاسی است. به صورت طبیعی نیز همه کشورهای طرف مذاکره به دنبال این هستند که از توافقی که شکل خواهد گرفت بهره ببرند. واقعیت غیر قابل انکاری که در این زمینه وجود دارد این است که موضوع برجام به ابزاری تبدیل شده که روسیه به واسطه آن از غرب امتیاز بگیرد.
روسیه از چه رویکردی در این زمینه استفاده می‌کند؟
روسیه در روند مذاکرات هسته‌ای حضور موثری داشته است. از سوی دیگر حمله این کشور به اوکراین بود که روند مذاکرات را تغییر داد و فضا را به سمتی برد که موضوع هسته‌ای ایران در اولویت بعدی کشورهای غربی قرار بگیرد و بحران اوکراین به اولویت اصلی تبدیل شود. آقای امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران قبل از اینکه مذاکرات آغاز شود به مسکو سفر می‌کند. هدف از این سفرها چه می‌تواند باشد؟ آنچه در روند مذاکرات هسته‌ای ایران در ماه‌های گذشته مشهود بوده تاثیر و نفوذ روسیه بوده است. واقعیت این است که روسیه می‌خواهد از کارت برجام برای گرفتن امتیازات بیشتر از کشورهای غربی استفاده کند. روسیه به دلیل جنگ اوکراین و حمله نظامی به این کشور گاز را روی کشورهای اروپایی قطع کرده است. با این وجود این اقدام روسیه نتایج مورد دلخواه را برای این کشور به‌همراه نداشته است. کشورهای غربی دارای تکنولوژی هستند و بر اساس آنچه رسانه‌های معتبر اقتصادی بین‌المللی عنوان می‌کنند برنده اصلی جنگ اوکراین و قطع شدن گاز روسیه روی کشورهای اروپایی آمریکا بوده است.
چرا آمریکا را باید برنده جنگ اوکراین و قطع شدن گاز اروپا نامید؟
به این دلیل که صادرات گاز طبیعی این کشور در این مدت شدیدا افزایش پیدا کرده است. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که تکنولوژی که آمریکا در این زمینه استفاده می‌کند به صورت انحصاری در اختیار این کشور است و کشورهای دیگر از آن بی‌بهره هستند. شرایط به شکلی است که آمریکا حتی حاضر نیست این تکنولوژی را به شرکای اروپایی خود بدهد. تاکنون چند بار مذاکره بین کشورهای اروپایی و آمریکا نیز صورت گرفته است اما آمریکایی‌ها حاضر نشده‌اند این تکنولوژی را در اختیار کشورهای اروپایی قرار بدهند. همین عوامل در فرسایشی شدن روند مذاکرات موثر بوده است. به هر حال هم روسیه و هم کشورهای غربی به دنبال سهم خود از مذاکرات هسته‌ای هستند و تلاش می‌کنند بهره بیشتری از مذاکرات ببرند. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که رهبر معظم انقلاب بارها عنوان کرده‌اند که از نظر شرعی برای ساخت سلاح‌های کشتار جمعی دارای محدودیت‌هایی هستیم. نکته مهم دیگر اینکه داشتن سلاح هسته‌ای توسط ایران نه باعث نگرانی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود و نه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها. نکته دیگر اینکه داشتن بمب اتم برای ما امنیت، رفاه و توسعه اقتصادی به‌همراه نمی‌آورد. ایران نیز این واقعیت را درک کرده و به دنبال ساخت بمب اتمی نیست. ایران به خوبی تجربه هند، پاکستان و کره شمالی را مشاهده می‌کند و متوجه این موضوع است که داشتن سلاح هسته‌ای برای این کشورها نه توانسته در موقعیت این کشور در بین کشورهای همسایه تفاوتی ایجاد کند، نه توانسته برای مردم این کشورها رفاه به‌همراه داشته باشد و نه اینکه رشد اقتصادی داشته باشد. اتفاقی که امروز در مذاکرات هسته‌ای رخ می‌دهد یک موضوع سیاسی است که در وضعیت اقتصادی دخالت داده شده است.
یکی از اهدافی که ایران در مذاکرات هسته‌ای دنبال می‌کند این است که با آغاز فصل زمستان تلاش کند گاز بیشتری به اروپا که نیاز دارد صادر کند. آیا ایران می‌تواند در چارچوب مذاکراتی که دنبال می‌کند به این هدف دست پیدا کند؟
این موضوع است که برخی در ایران به آن فکر می‌کنند و گمان می‌کنند این اتفاق در صورتی که مذاکرات به نتیجه برسد رخ خواهد داد. با این وجود زمینه‌ها و شرایط تحقق این هدف وجود ندارد. میزان صادرات نفت ایران بیش از دو ونیم میلیون بشکه در روز نیست. این در حالی است که در صورتی که مذاکرات به نتیجه برسد ایران نمی‌تواند بلافاصله میزان تولید نفت خود را از800 هزار بشکه تا یک میلیون را به دو و نیم میلیون بشکه برساند. ضمن اینکه برای بازار نفتی که بیش از100 میلیون بشکه در روز مصرف دارد میزان دو و نیم میلیون بشکه در روز ایران رقم قابل توجهی به شمار نمی‌رود. این میزان نفت به شکلی نیست که کشورهای غربی را به امتیازهای بیشتر به ایران تشویق کند. واقعیت این است که فرسایشی شدن مذاکرات و نوسان‌هایی که در طول این مذاکرات وجود دارد برای اقتصاد ایران گران تمام شده است. باید به این واقعیت اذعان کرد که تنش‌های موجود در روابط خارجی ایران همچنان به‌عنوان مانع مهمی در ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای جهان و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی مردم وجود دارد. ما از نیمه دولت اصلاحات تا امروز دارای پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص کشور هستیم. این اتفاق درباره همسایه‌های ما وجود ندارد. ایران به‌رغم اینکه قیمت نفت افزایش پیدا کرده و قادر به صادرات نفت خود نیز نیستیم و از شرایطی که در بازارهایی جهانی به وجود آمده استفاده چندانی نمی‌کنیم. در ظاهر گفته می‌شود که ایران در مذاکرات به دنبال برداشته شدن تحریم‌هاست. با این‌وجود به این نکته اشاره نمی‌شود که ایران کشوری است که صادرکننده مواد خام به جهان است و به دلیل تحریم‌ها قدرت و توانایی این را ندارد که به‌رغم اینکه بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران جهان است آن را با برند خود به بازار جهانی عرضه کند. ما برای حفظ تمدن10هزارساله ایران ناچار هستیم با توجه به تکنولوژی‌هایی که فعلا فقط در اختیار کشورهای غربی است بین5 تا7 میلیارد مترمکعب آب از دریا شیرین سازی و به فلات مرکزی ایران منتقل کنیم. ایران کشوری است که دارای یک موقعیت استثنایی در زمینه ترانزیت است. برخی از کارشناسان برجسته بین‌المللی عنوان می‌کنند که چنانچه موقعیت ترانزیتی ایران در حال احیا شدن باشد و از بندر چابهار به آسیای میانه و از طریق بندر امام به مرز بازرگان متصل شود که دروازه ورود به اتحادیه اروپاست در عمل کانال سوئز از حیزانتفاع می‌افتد.