ایرانیان جهان - مهر /عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای فارغ از افزایش روابط دوجانبه ایران با تک‌تک اعضا، ظرفیت اقتصادی جدیدی را برای کشور باز خواهد کرد.
ایران از سال‌های دور همواره به دنبال عضویت کامل در پیمان شانگهای بوده است؛ با این وجود، اعضای این سازمان تحت‌تأثیر تحریم‌های اقتصادی، موافق عضویت کامل ایران نبودند و حتی در سال 2015، چین علت مخالف را تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل عنوان کرده بود.
گفتنی است، سازمان همکاری‌های شانگهای یک نهاد همکاری میان دولتی است که باهدف همکاری چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در سال 1996 تشکیل شد.
با این وجود، در سال‌های اخیر به دلیل بالا گرفتن تنش‌های روسیه و چین با ایالات متحده، فضای مساعدی جهت عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای فراهم شد؛ در واقع چین و روسیه در سال‌های اخیر به دلیل تنش با آمریکا تحت برخی از تحریم‌های این کشور و اتحادیه اروپا قرار گرفته‌اند و همین امر فرصت مناسبی را برای ایران ایجاد کرد تا عضویت کامل ایران در این سازمان که یک‌سوم از اقتصاد دنیا را شامل می‌شود، تحقق یابد.
مزایای عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای
بدون شک، عضویت ایران در این پیمان سبب می‌شود که روابط دوجانبه کشور با تک‌تک اعضا بهبود یابد و ایران از ظرفیت‌های اقتصادی جدید بهره‌مند شود؛ از سوی دیگر به دلیل عدم عضویت غربی‌ها در این سازمان، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای ایران ایجاد خواهد شد و کشور قادر خواهد بود بدون امتیازدهی به غرب، در مسیر خنثی‌سازی شرایط تحریمی قدم بردارد.
همچنین ایران قادر خواهد بود از ظرفیت کشورهای چین و روسیه در پرونده هسته‌ای یا قطعنامه شورای امنیت بهره ببرد، درعین‌حال بستر مناسبی جهت نهایی شدن قرارداد 25 سال با چین و قرارداد بلندمدت با روسیه فراهم خواهد شد.
به‌طورکلی «امکان تجارت مستقیم و پایدار با کشورهای عضو»، «ایجاد اعتماد همه اعضا جهت تعامل همه‌جانبه»، «تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز»، «کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات»، «سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات»، «مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای»، «افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف از قبیل انرژی و تورسیم » و «برقراری امکان مشارکت گسترده در ساختارهای سیاسی نظامی و امنیتی»، از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود.
واکنش‌های جهانی نسبت به عضویت ایران در شانگهای
عضویت ایران در پیمان شانگهای در برهه زمانی رخ داد که نشست مجمع‌عمومی سازمان ملل در پیش بوده و از سوی دیگر احیای توافق هسته‌ای میان ایران، کشورهای اروپایی و آمریکا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
شورای روابط خارجی اروپا، عضویت ایران در پیمان شانگهای را راهی برای بیمه‌شدن جمهوری اسلامی از تحریم‌های دانست، بر این اساس ایران قادر است با کمک چین و روسیه، وضع تحریم‌های جدید سازمان ملل ناکام سازد.
علاوه بر این تریتا پارسی، مدیر اندیشکده Quincy، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را کلید خروج از انزوا و آغاز راه ورود به اقتصادی جهانی عنوان کرد.
واکنش‌های داخلی به عضویت ایران در پیمان شانگهای
خبر تغییر عضویت ایران از ناظر به رسمی در پیمان شانگهای واکنش‌های مثبت و منفی فراوانی به دنبال داشت، هرچند این خبر، تحت‌تأثیر راهپیمایی شکوهمند اربعین و برخی حواشی دیگر، بازخورد فراوانی نداشت؛ با این وجود بررسی واکنش‌های کاربران در فضای مجازی، خالی از تأمل نیست.
محمد مهاجری در توییتی نسبت به اخبار منتشر شده مبنی بر عضویت ایران در پیمان شانگهای واکنش نشان داد و نوشت: «سازمان شانگهای اگر قرار بود فایده‌ای داشته باشد دو سوم اعضایش برای اقتصاد روزمره‌شان، لنگ نبودند… ذوق‌زدگی دولت رئیسی برای پیوستن به این سازمان تشریفاتی، یعنی الکی‌خوش بودن به اینکه دیپلماسی‌مان سقف آسمان را شکافته!».
این در حالی است که بخش قابل توجهی از کاربران فضای مجازی از اظهارنظر این فعال رسانه‌ای، ابراز تعجب کردند چراکه اولاً عضویت در سازمان شانگهای در دولت‌های گذشته نیز پیگیری می‌شد کمااینکه بهانه‌هایی همچون رفع تحریم‌های آمریکا و تعامل با سازمان بین‌الدولی FATF از سوی دولتمردان برای عدم عضویت ایران در سازمان شانگهای مطرح شده بود. حال چرا باید دستیابی به چنین موفقیتی در دولت سیزدهم که می‌تواند زمینه دستاوردهای اقتصادی را فراهم کند بایستی به واسطه دلایل کاملاً سیاسی، مورد مغالطه‌های اینچنینی قرار گیرد؟!
پیمان مولوی، دبیر انجمن اقتصاددانان ایران نیز نوشت: «پیمان شانگهای بله مهم است و لازم نیست کسی به آن اذعان کند، اما سوال این است. ایران چه طرفی از آن خواهد بست؟ آیا می‌تواند داده ستانده را متوازن کند؟ تجربه فرصت‌سوزی‌های قبلی در بخش نفت، گاز و … ما را مأیوس می‌کند؛ چون در تمام کشورهای عضو این پیمان اقتصاد، اولویت اصلی است.»
بررسی شبهات عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای
داده‌های گمرک ایران حکایت از این دارد که تا پایان مردادماه سال جاری، مجموع صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای عضو شانگهای بیش از 9 میلیارد بوده که نسب به مدت مشابه سال 1400 حدود 800 میلیون رشد داشته است.
نکته جالب‌توجه این بوده که میزان صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در پنج ماهه نخست سال 1397 و پیش از خروج آمریکا از برجام، 7.8 میلیارد دلار بوده؛ اما تحت‌تأثیر تحریم و ضعف در دیپلماسی اقتصادی شاهد کاهش صادرات غیرنفتی به این کشورها بوده‌ایم.
به‌گونه‌ای که تا پایان مردادماه سال 1398 فقط 4 میلیارد و 764 میلیون دلار و در پنج ماه نخست سال 1399 نیز فقط 3 میلیارد و 854 میلیون دلار صادرات غیرنفتی به کشورهای عضو پیمان شانگهای، کالا ارسال شده بود.
اما این نرخ در سال 1400 افزایش یافت به بیان دیگر تیم اقتصادی دولت سیزدهم اثبات کرد که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی، بخشی از مشکلات اقتصادی قابل حل است و تکیه به برجام تنها راه خروج از مشکلات اقتصادی نخواهد بود.
علاوه بر این، بررسی سهم ایران از تجارت خارجی هریک از کشورهای عضو نشان می‌دهد، ظرفیت تجاری قابل توجهی برای کشور وجود دارد که، عضویت دائم ایران می‌تواند شرایط تجارت و حضور ایران در بازارهای کشورهای عضو را تا حدودی تسهیل نماید.

حجم تجارت غیرنفتی در 5 ماهه نخست سال 1401 (میلیون دلار)				بر اساس اطلاعات سال 2021 – 2020 و سال 1400 (میلیون دلار)
نام کشور	واردات به ایران	صادرات از ایران	حجم تجارت با ایران	حجم کل تجارت خارجی	سهم ایران از تجارت خارجی (درصد)
چین	5.500	6.700	12.200	5.081.000	0.5
هند	1.000	728	1.727	1.032.000	0.3
روسیه	715	291	1.006	724.000	0.3
پاکستان	429	474	903	79.000	2
قزاقستان	780	61	139	94.900	1.5
ازبکستان	320	88	120	35.900	1.4
تاجیکستان	260	45	71	4.920	2.6
قرقیزستان	2	18	20	5.340	0.2
مجموع	9.000	8.405	17.405	7.057.060	-

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد این بوده که شبه عضویت هرساله ایران در پیمان شانگهای از اساس اشتباه بوده و درگذشته سندی مبنی بر عضویت دائم ایران به امضا نرسیده بود.
از سوی دیگر داده‌های صادراتی و وارداتی ایران به‌خوبی نمایانگر آن است که در صورت عضویت دائم کشور، ایران به دلیل قرارگیری در نقطه خاص (شاهراه حیاتی) به دروازه عبور و مرور این کشورها تبدیل خواهد شد و این امر شرایط خوبی را برای کشور فراهم خواهد کرد.
البته نباید به عضویت ایران در پیمان شانگهای دید عجیبی و انتظار خارق‌العاده‌ای از آن داشت، به بیان دقیق‌تر، این سازمان با وجود اینکه یک‌سوم از اقتصاد دنیا را شامل می‌شود؛ اما تا حدودی تحت‌تأثیر مشکلاتی از قبیل درگیری‌های مرزی میان برخی از کشورها، تنش‌های اقتصادی جهت کسب سود بیشتر و … است؛ با تمام این اوصاف، عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای را می‌توان آغاز راه حضور ایران در بازارهای جهانی دانست و در صورت حصول توافق هسته‌ای و توجه به اقتصاد دانش بنیان دستیابی به رشد اقتصادی بیش از 8 درصدی نیز دور از انتظار نیست.
البته در سال 2016 دو کشور هند و پاکستان به عضویت دائم این سازمان درآمدند و ایران، افغانستان، بلاروس و مغولستان به‌عنوان اعضای ناظر شناخته می‌شوند، البته از این پس، ایران نیز به‌عنوان یکی از اعضای دائم پیمان شانگهای، همکارهای اقتصادی، فرهنگی و امنیتی خود را با دیگر کشورها توسعه خواهد داد.
در انتها باید گفت هرچند عضویت صرف ایران در پیمان شانگهای نتایج شگرفتی برای کشور نخواهد داشت اما تداوم این مسیر و انعقاد توافق‌نامه‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف با تک‌تک کشورهای عضو، اتفاقات مثبتی را در عرصه اقتصاد ایران رقم خواهد زد.