بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سعیده سادات فهری| همکاری‌‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این روزها در یکی از پرتنش‌‌ترین مقاطع خود قرار دارد؛ دو قطعنامه‌‌ای که به فاصله کمتر از 6 ماه در شورای حکام علیه ایران صادر شد و افزایش غنی‌‌سازی اورانیوم در ایران گویای همین فاصله گرفتن ایران و آژانس است. البته نخستین قطعنامه در زمان ترامپ و در ژوئن 2020 صادر شد.
دو نگاه به همکاری با آژانس
همانطور که نگاه ایران به همکاری با آژانس با نگاه غرب تفاوت دارد؛ نگاه تهران، غرب و آژانس نیز نسبت به حل مسائل پادمانی با یکدیگر متفاوت است؛ ایران خواهان آن است پرونده مسائل پادمانی قبل از روز صفر، یعنی روز اجرای برجام بسته شود. الگویی که ایران به دنبال عملیاتی شدن آن است، شبیه مدلی است که ایران و کشورهای 1+4در وین در اسفند 1400 داشتند. اما الگوی غرب و آژانس به این صورت است که اگر ایران همکاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و اقدامات مقتضی را درباره سه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مکان ادعایی با آژانس داشته باشد، غربی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در روز بازاجرا یعنی 120روز پس از روز صفر (آغاز اجرای برجام) پرونده ایران را در شورای حکام ببندند.
برجام طبق پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نویس 35صفحه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای جوزپ بورل قرار است در چهار مرحله اجرایی شود؛ این مراحل عبارتند از: «روز صفر، روز تایید، روز اجرای مجدد و روز تکمیل.» البته این مدل به دلیل بی‌‌اعتمادی به غرب مدنظر ایران نیست. حال این پرسش مطرح است که آیا در چنین شرایطی ایران حاضر به همکاری با آژانس خواهد شد یا می‌خواهد ابتدا مذاکرات هسته‌‌ای در ریل قرار بگیرد و سپس با آژانس وارد تعامل شود؟ همچنین اگر تهران با آژانس وارد گفت‌وگو نشود، آیا روابط دو طرف در مسیر بحرانی‌‌تر شدن قرار خواهد گرفت؟
روابط سیاسی ایران و آژانس
حشمت‌الله فلاحت‌‌‌‌پیشه، رئیس‌‌ پیشین کمیسیون امنیت ملی در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» توضیح داد که آژانس در رابطه با ایران دو جایگاه دارد؛ نخست درباره مناسبات مربوط به ان‌‌پی‌‌تی و دیگری رژیم خاصی که امروز فقط بین ایران و آژانس برقرار است و به جایگاه سیاسی آژانس بازمی‌‌گردد. به گفته فلاحت‌‌پیشه، ایران مانند هر کشور دیگری که عضو ان‌پی‌تی است مناسباتی با آژانس در بحث‌های پادمانی دارد که همچنان پابرجاست و ربطی هم به برجام ندارد. وی درباره رابطه دوم ایران و آژانس نیز گفت: «درواقع بین ایران و آژانس یک رژیم خاص برقرار است که پیش‌تر فقط برخی از کشورها مانند عراق دوره صدام و لیبی این رابطه را تجربه کرده‌‌اند.»
این کارشناس تاکید کرد: «‌این نوع رابطه به تعریف سیاسی جایگاه آژانس مربوط می‌شود؛ در این خصوص ایران، اروپا و آمریکا قبول کردند که بر سر تعهدات فرا‌‌ان‌‌پی‌‌تی و تحریم‌ها به صورت متقابل همکاری کنند و آژانس نیز ناظر باشد.» وی افزود: «‌به بیان دیگر دو طرف در زمان اجرای برجام قبول کردند که ایران برخی تعهدات فرا ‌‌ان‌‌پی‌‌تی را بپذیرد و آمریکا هم در مقابل تحریم‌ها را بردارد. این کارکرد آژانس بر خلاف مورد نخست که حقوقی است کاملا سیاسی است.» فلاحت‌پیشه درباره درخواست گروسی برای همکاری ایران با آژانس نیز گفت: «‌اگر بحث گروسی مربوط به قسمت نخست یعنی مسائل مرتبط با ان‌‌پی‌‌تی باشد، ایران با آژانس در بحث حقوقی اختلافی ندارد اما وقتی به قسمت دوم مربوط می‌شود آن زمان خواسته‌های حقوقی گروسی بدون امر سیاسی جایگاهی ندارد.» وی اضافه کرد: «‌زیرا در قسمت دوم برای آژانس این جایگاه تعریف شده که ایران تعهدات فراان‌‌پی‌تی را انجام دهد و آژانس تایید کند و در مقابل آمریکا تحریم‌ها را بردارد. در این سازوکار سیاسی، گروسی نمی‌تواند خواسته‌های فرا ان‌پی‌تی از ایران داشته باشد.»
آمریکا نگران پیشرفت هسته‌‌ای ایران است
فلاحت‌‌پیشه در بخش دیگری از صحبت‌هایش به رویکرد غرب به مساله ایران اشاره کرد و گفت: «غرب در مقاطع مختلف تلاش کرده که از هر موضوعی برای کاهش توان چانه‌زنی ایران در مذاکرات استفاده کند. لذا زمانی که اتفاقاتی شکل می‌گیرد که به زعم آمریکا، ایران ضعیف می‌شود آنها روند سیاسی یعنی مذاکرات را کند می‌کنند.» وی افزود: «‌اکنون نیز به دلیل بحث‌‌ نا‌‌آرامی‌‌ها در ایران و این ذهنیت غرب که ایران ضعیف خواهد شد، آنها از یک سو مذاکرات را متوقف کرده‌‌اند و از سوی دیگر از آژانس می‌خواهند که جلوی پیشرفت هسته‌‌ای ایران را به نحوی بگیرد.»
به گفته این نماینده پیشین، این در حالی است که در این شرایط گروسی نمی‌تواند ادعای نظارت داشته باشد. وی توضیح داد: «‌هر زمان آنها یعنی کشورهای غربی از آژانس استفاده سیاسی کرده‌‌اند ایران نیز در حوزه فنی گام برداشته است. لذا آمریکا می‌خواهد آژانس بر ایران نظارت داشته باشد تا توان ایران در حوزه هسته‌‌ای تقویت نشود.» رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی تاکید کرد که طبیعی است در این فضا، ایران نپذیرد با آژانس وارد گفت‌وگو شود. فلاحت‌‌پیشه در نهایت گفت: «‌آژانس می‌خواهد بر اساس برجام، ایران سوخت 60 درصد تولید نکند؛ ولی چون غربی‌‌ها تعهدات خود را انجام نداده‌‌اند یعنی نه تنها تحریم‌ها را لغو نکردند بلکه افزایش هم دادند، ایران نیز نمی‌خواهد گامی در این راستا بردارد.»