چاپ

ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
نشست فصلی شورای حکام آژانس در حالی برگزار می‌شود که آقای دبیرکل چندان از تفاهم ایران و آمریکا راضی نیست
فاطمه کلانتری| نشست این دوره از شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از روز دوشنبه 20 شهریور (11 سپتامبر) آغاز شده و مثل همه دوره‌های پیشین در سال‌های اخیر، موضوع پرونده ایران یکی از سرفصل‌هایی است که در دستور کار نشست قرار دارد و امروز یا فردا به آن پرداخته خواهد شد. از هفته گذشته مشخص شده بود که در این نشست نیز مانند نشست پیشین قطعنامه‌ای علیه ایران روی میز قرار نمی‌گیرد؛ استفانی لیختن‌اشتاین، یکی از خبرنگاران ارشد حاضر در مقر آژانس سه‌شنبه هفته گذشته با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس خبر داده بود که «منابع دیپلماتیک وین می‌گویند هیچ قطعنامه‌ای علیه‌ ایران برای ارائه نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برنامه‌ریزی نشده است.» با این حال این خبرنگار خبر داد که «در عوض، تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایالات متحده در حال تهیه یک بیانیه مشترک هستند که برای امضای مشترک از سایر کشورها رونمایی خواهد شد.»
در نشست پیشین شورای حکام، اتحادیه اروپا به تنهایی و به دلیل عدم همراهی ایالات متحده که در آن مقطع درگیر مذاکراتی با ایران در پایتخت عمان بود، در بیانیه‌ای که به شورای حکام آژانس ارائه شد، ادعا کرد که خطر بحران اشاعه هسته‌ای در منطقه در نتیجه تشدید مسیر هسته‌ای ایران افزایش یافته است. اتحادیه اروپا در بخش دیگری از این بیانیه، بر تعهدات ایران ذیل موافقتنامه پادمان تاکید کرد و افزود، ضرورت دارد آژانس هر اقدامی در راستای تشدید فعالیت هسته‌ای ایران را به موقع شناسایی کند و گزارش دهد. اتحادیه اروپا همچنین ضمن ابراز نگرانی درباره «کار قابل توجه بر روی اورانیوم فلزی که قبلاً گزارش شده» و دستاوردهای «دانش غیرقابل بازگشت» مرتبط به آن، از ایران خواست کار دیگری در رابطه با تبدیل UF6 به UF4 برای تولید اورانیوم فلزی آغاز نکند و هیچ‌گونه فعالیت مرتبط با تولید اورانیوم فلزی را ادامه ندهد. بروکسل همچنین مدعی شده بود که در پی کاهش تعهدات برجامی ایران و حذف تجهیزات نظارتی، تداوم دانش آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران از بین رفته و افزوده بود در صورت اجرای دوباره تعهدات برجامی، باید مبنای جدید برای راستی‌آزمایی ایجاد شود که درجه قابل‌توجهی از عدم اطمینان را در نظر خواهد گرفت.
گزارش سپتامبر مدیرکل
طبق گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز دوشنبه هفته گذشته و پیش از نشست شورای حکام به رؤیت برخی خبرگزاری‌ها، از جمله خبرگزاری فرانسه رسیده بود، ادعا شد که ایران در ماه‌های اخیر ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را کاهش داده است. بر این اساس «این ذخایر تا 19 ماه اوت به 5/3795 کیلوگرم رسید که نسبت به ماه مه [ماه قبل آن] 929 کیلوگرم کاهش داشت. با این حال این میزان ذخایر بیش از 18 برابر بیشتر از حد مجاز توافق سال 2015 است.» روزنامه وال استریت ژورنال پیش از این در گزارشی نوشته بود که تهران تولید اورانیوم غنی‌شده در سطح نزدیک به استفاده نظامی را به شکل قابل توجهی کاهش داده است. طبق این گزارش مقامات بر این باورند که ایران غنی‌سازی اورانیوم با درجه تسلیحاتی را کند کرده و مقدار کمی از ذخایر خود را کاهش داده است. همچنین در این گزارش آمده است که ایران در هفته‌های اخیر مقدار کمی از ذخایر اورانیوم 60 درصد خود را رقیق کرده و میزان آن را هم کاهش داده است. طبق گزارش وال استریت ژورنال، ایران حتی پس از رقیق کردن مقداری از ذخایر خود همچنان مواد کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای در اختیار دارد.
رافائل گروسی، روز دوشنبه در بخشی از بیانیه مقدماتی خود در روز نخست نشست دوره‌ای شورای حکام به فعالیت‌های هسته‌ای ایران اشاره کرد و گفت: «شما در مقابل خود، جدیدترین گزارش من در مورد راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد (2015) را در اختیار دارید».
وی ادامه داد:«همانطور که می‌دانید، راستی‌آزمایی و نظارت مرتبط با برجام تحت تأثیر تصمیم ایران در فوریه 2021 برای توقف کامل اجرای تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام قرار گرفته است. اوضاع با تصمیمات بعدی ایران در حذف تمامی تجهیزات نظارتی مرتبط با برجام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تشدید شد. بیش از دوسال‌ونیم از زمانی‌که ایران اجرای پروتکل الحاقی خود را متوقف کرد و (آژانس) بیانیه‌های به‌روز شده را ارائه می‌داد و آژانس قادر به دسترسی تکمیلی به سایت‌ها و دیگر مکان‌ها در ایران بوده است، می‌گذرد».
مدیرکل آژانس اضافه کرد: «شما همچنین در مقابل خود گزارش من درباره توافقات پادمانی ان‌پی‌تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) با جمهوری اسلامی ایران را در اختیار دارید. متأسفم که هیچ پیشرفتی در اجرای فعالیت‌هایی که در بیانیه مشترک مشخص شد و در تاریخ 4 مارس در تهران به امضا درآمد، حاصل نشده است. ایران همچنین باید توضیحات فنی معتبری را برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد در اختیار آژانس قرار دهد و آژانس را از مکان‌های فعلی با مواد مرتبط با هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع کند. ایران همچنین باید اختلافات در ارزیابی تعادل مواد هسته‌ای مرتبط با تأسیسات فرآوری اورانیوم (UCF) و اجرای کد اصلاح شده 3.1 را رفع کند».
گروسی همچنین تاکید کرد: «این مسائل پادمانی باقیمانده ناشی از تعهدات ایران ذیل توافقنامه جامع پادمانی است و باید حل و فصل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران منحصراً صلح‌آمیز است. من از ایران می‌خواهم تا به‌طور صادقانه و به شیوه‌ای پایدار با آژانس در راستای اجرای تعهدات ذیل بیانیه مشترک همکاری کند».
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از این سخنان نیز با حضور در جمع حبرنگاران حاضر در مقر آژانس، بار دیگر نشان داد که می‌خواهد آقای ناراضی نشست سپتامبر باشد. گروسی در پاسخ به سوال خبرنگاری که در خصوص مذاکرات ایران و آمریکا و موضوع پرونده ایران پرسید، گفت که «به واسطه ایالات متحده از نوعی فرآیند دوجانبه گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن مطلع شده اما دقیقاً مشخص نیست موضوع هسته‌ای در آن چه جایگاهی دارد؟»
پیش‌تر و پس از انتشار این گزارش، سازمان انرژی اتمی در یادداشتی، نکات مدنظر خود را به اطلاع آژانس رساند. ایران در جمع‌بندی یادداشت توضیحی خود به گزارش مدیرکل آورده است: «جمهوری اسلامی ایران تاکنون همکاری کامل خود را فراتر از تعهدات خود در چارچوب CSA در قبال آژانس انجام داده است. جمهوری اسلامی ایران قویاً انتظار دارد که آژانس گزارش‌های خود را درباره فعالیت‌های راستی‌آزمایی در جمهوری اسلامی ایران به شیوه‌ای حرفه‌ای و بی‌طرفانه و بدون فشارهای سیاسی انجام دهد. باید مجدداً تاکید شود که تمام مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران به‌طور کامل به آژانس اعلام شده و از یک سیستم راستی‌آزمایی بسیار قوی عبور کرده است. اگرچه جمهوری اسلامی ایران هیچ تعهدی بر پاسخگویی به سوالات مطرح‌شده توسط آژانس، براساس اسناد ساختگی و غیرمعتبر ندارد، اما به‌صورت داوطلبانه و همکاری، ایران تمام اطلاعات، اسناد پشتیبانی‌شده و دسترسی‌های لازم را برای پاسخ به درخواست‌های آژانس ارائه کرده است. متاسفانه، با وجود اصرار آژانس بر واقعی بودن اسناد ساختگی، ارزیابی نامعتبر و ناعادلانه‌ای را انجام داده است.
در این یادداشت افزوده شده:«آژانس نباید احتمال دخالت دشمنان سرسخت ایران در ارائه اطلاعات نادرست و ساختگی به آن و در عین حال نقش آن‌ها در انجام احتمالی آلودگی عمدی مکان‌های مورد نظر را نادیده بگیرد؛ به‌ویژه زمانی که خود آن‌ها مکرراً مقاصد خود را برای برهم زدن فعالیت‌های هسته‌ای کاملاً صلح‌آمیز ایران و تلاش برای تضعیف همکاری بین ایران و آژانس به‌طور علنی اعلام می‌کنند. آژانس با استناد به اطلاعات نامعتبر، تمامی همکاری‌های ایران و تمامی فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای شفاف ایران را به‌طور ناعادلانه تحت‌الشعاع قرار داده است. این رویکرد با همکاری گسترده ایران و اجرای قوی‌ترین سیستم راستی‌آزمایی که توسط آژانس در ایران اعمال می‌شود، مطابقت ندارد. نیازی به ذکر نیست که ایران نمی‌توانست ادامه برابری همکاری‌ها و فشارها را تحمل کند. جمهوری اسلامی ایران تسلیم چنین فشارهایی نخواهد شد.»
سازمان انرژی اتمی تاکید کرده است که «در نهایت، براساس واقعیت فوق‌الذکر، پیوند تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران با احیای دانش مرتبط با پادمان (در رابطه با تولید و موجودی روتورهای سانتریفیوژ و بیلوز، آب سنگین و کنستانتره سنگ اورانیوم) و حل و فصل موضوعات ادعاشده را نمی‌توان تحت تعهدات CSA پذیرفت. جمهوری اسلامی ایران بار دیگر تاکید می‌کند که سطح گسترده کنونی همکاری‌هایش با آژانس به‌سادگی به دست نیامده است که فقط به‌خاطر منافع کوته‌بینانه سیاسی کاهش یابد. بر این اساس، همه از جمله آژانس و کشورهای عضو این مسئولیت را دارند که در پرداختن به چنین موضوعاتی به شیوه‌ای مجدانه خردمندانه نشان دهند تا از تحریف تصویر بزرگ‌تر در مورد همکاری‌های ایران و آژانس جلوگیری شود.»
ارزیابی ISIS از گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) در ارزیابی دوره‌ای خود در خصوص برنامه هسته‌ای ایران مبتنی بر گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز جمعه منتشر شد، یافته‌های گزارش جدید آژانس را که در تاریخ 4 سپتامبر منتشر شده است اینگونه شرح می‌دهد که «ایران با استفاده از 40 کیلوگرم اورانیوم 60 درصد با غنای بالا (HEU) و سه یا چهار آبشار سانتریفیوژ پیشرفته، این توانایی را حفظ کرده است که در 12 روز اورانیوم غنی‌شده با درجه تسلیحات کافی برای یک سلاح هسته‌ای تولید کند. در حال حاضر ایران تنها به یک‌سوم ذخایر اورانیوم 60 درصد غنی‌شده خود نیاز دارد. اگر ایران دسترسی بازرسان را به تأخیر بیندازد، تشخیص سریع این گریز هسته‌ای برای آژانس می‌تواند دشوار باشد.»
این گزارش می‌افزاید:«ایران با بیشترین استفاده از ذخایر اورانیوم 60درصدی خود در همان سه یا چهار آبشار و ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به 20 درصد در بخش عمده آبشارهای تولیدی خود، می‌تواند در ماه نخست پس از گریز هسته‌ای، اورانیوم با درجه تسلیحاتی کافی (WGU) برای 5 سلاح هسته‌ای و برای 6 سلاح از می ‌2023 در اختیار داشته باشد، بنابراین، ایران به‌رغم افزایش اندک در ذخایر اورانیوم 60 درصد، توان گریز هسته‌ای خود را افزایش داده است چراکه ذخایر 20 درصد و کمتر از 5 درصد افزایش یافته است. در ماه دوم، ایران با استفاده از ذخایر60 درصد مواد باقیمانده و بخشی از ذخایر اورانیوم با غنای کمتر از 5 درصد (LEU)، توانست WGU کافی برای دو سلاح اضافی تولید کند. ایران با استفاده از باقیمانده ذخایر کمتر از5 درصد LEU خود (اما اورانیوم غنی‌شده بیش از 2 درصد)، می‌تواند WGU کافی برای نهمین سلاح تا پایان ماه سوم و سلاح دهم را تا پایان ماه چهارم تولید کند. در نتیجه، ایران می‌تواند به اندازه کافی WGU برای شش سلاح هسته‌ای در یک ماه، هشت در دو ماه، 9 در سه ماه و 10 سلاح هسته‌ای در چهار ماه تولید کند.»
در بخش دیگری در این گزارش در خصوص تعداد سانتریفیوژهای ایران آمده است: «شمار سانتریفیوژهای پیشرفته نصب‌شده ایران از فوریه 2023، نسبتاً ثابت مانده است و میزان کلی آن به حدود 6100 سانتریفیوژ پیشرفته در نطنز و فردو رسیده است که بیشترشان در تاسیسات نطنز نصب شده‌اند. با احتساب سانتریفیوژهای IR-1 نصب‌شده در نطنز و فردو، شمار کلی سانتریفیوژهای نصب‌شده به حدود 13330 سانتریفیوژ می‌رسد. لازم به ذکر است که بیشتر سانتریفیوژهای پیشرفته مستقر می‌شوند اما غنی‌سازی انجام نمی‌دهند و سانتریفیوژهای IR-1 نسبت به سانتریفیوژهای پیشرفته، از توان کمتری برای غنی‌سازی اورانیوم برخوردارند. ایران در مدت ارائه این گزارش، یک آبشار سانتریفیوژ IR-4 دیگر را در تاسیسات اصفهان نصب کرد که در حال حاضر، در آن‌جا 36 آبشار سانتریفیوژ IR-1، بیست‌و‌یک آبشار سانتریفیوژ IR-2m و پنج آبشار سانتریفیوژ IR-4 و سه آبشار سانتریفیوژ IR-6 نصب کرده است. برای نصب یک آبشار دیگر متشکل از هفت سانتریفیوژ IR-4 برنامه‌ریزی می‌شود و نصب یک آبشار سانتریفیوژ IR-4 نیز ادامه داشت. ایران هیچ آبشار سانتریفیوژهای پیشرفته دیگری را در تاسیسات فرآوری اورانیوم در اصفهان نصب نکرد که در حال حاضر در آن‌جا 6 آبشار سانتریفیوژ IR-6 و دو آبشار سانتریفیوژ IR-6 فعال است، اگرچه ایران برنامه دارد تا 14 سانتریفیوژ IR-6 دیگر را نصب کند. این روند کند نصب سانتریفیوژها به‌دنبال افزایش ناگهانی نصب سانتریفیوژها از اوت 2022 تا فوریه 2023 رخ داد و کند کردن روند نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و غنی‌سازی با این ماشین‌ها ممکن است یکی از مفاد نوعی تفاهم هسته‌ای غیررسمی با آمریکا باشد، اگرچه این موضوع راستی‌آزمایی نشده است.»
مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی در رابطه با میزان ذخایر اورانیوم ایران نیز می‌نویسد: «میزان کلی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران 949 کیلوگرم (جرم اورانیوم) کاهش یافت و از 5/4744 کیلوگرم به 5/3795 کیلوگرم (جرم اورانیوم) رسید. این کاهش،‌ عمدتا، ناشی از کاهش اورانیوم غنی‌شده با خلوص کمتر از 2 درصد بود، با وجود این که ذخایر دیگر افزایش داشتند. ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با خلوص نزدیک به پنج درصد 7/610کیلوگرم (جرم اورانیوم) افزایش پیدا کرد و به 9/1950 کیلوگرم(جرم اورانیوم) یا 9/2885کیلوگرم(جرم هگزافلوراید) رسید. میانگین تولید اورانیوم با خلوص نزدیک به پنج درصد در این تاسیسات اتمی افزایش یافت، درحالی‌که سرعت گازدهی برای تولید اورانیوم غنی‌شده 20 درصدی و 60 درصدی کاهش یافت.»
پیشرفت‌های پرونده مکان‌های ادعایی
در چارچوب همکاری‌های داوطلبانه ایران با آژانس در خردادماه سال جاری، تعدادی از دوربین‌های آژانس که در چارچوب قانون اقدام راهبردی جمع‌آوری شده بودند در سایت اصفهان (مرکز تولید سانتریفیوژ) دوباره نصب شدند. مرکز تولید سانتریفیوژها در اصفهان در اصل همان خط تولید سانتریفیوژ کرج است که بعد از خرابکاری هسته‌ای از آنجا به اصفهان منتقل شد. این همکاری سازمان انرژی اتمی با آژانس موجب شد تا پرونده مریوان (آباده) به‌عنوان دومین مکان ادعایی پس از آزمایشگاه جابربن‌حیان بسته شده و نیمی از جدیدترین پرونده ایران بسته شود.
در نتیجه در 6 ماه گذشته از میان سه مکان مورد بحث در ورامین، تورقوزآباد و مریوان (آباده) سوالات آژانس پیرامون منطقه مریوان حل‌وفصل و از سوی آژانس مختومه شد و آژانس در گزارش خود مندرج در سند GOV/2015/68 مورخ 2 دسامبر 2015 موضوع مربوط به مکانی به نام مریوان (آباده) را مختومه اعلام کرد.
دور جدید همکاری‌های سازمان انرژی اتمی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از آن آغاز شد که در سفر رافائل گروسی به ایران در ماه پایانی سال 1401، گفت‌وگوهای فنی برای حرکت رو به جلو در جهت کاهش بیش از پیش اختلافات برداشته شود. بر همین مبنا نیز بیانیه‌ای در تهران به امضای طرفین رسید که بر مبنای آن توافق شد: «تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران براساس موافقتنامه‌های جامع پادمانی انجام می‌شود. در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به‌منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد و ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه داد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن در یک نشست فنی که در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.»
در رابطه با دو موضوع پادمانی باقی‌مانده شامل ورامین و تورقوزآباد، مذاکرات مقامات ایران و آژانس هم‌چنان ادامه دارد و در آخرین رفت‌وآمدها، ماسیمو آپارو، معاون مدیرکل آژانس به تهران سفر کرد. هم‌چنین مقرر شده است تا این گفت‌وگوها در حاشیه سفر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی به وین به منظور شرکت در کنفرانس عمومی سالانه آژانس در دوم مهرماه ادامه پیدا کند.