ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عباس عراقچی یک روز پیش از سفر ترامپ به خلیج‌فارس با دو دستورکار به امارات و بحرین رفت؛ سفری در راستای تحکیم سیاست همسایگی و بازتنظیم فرمان با شیخ‌نشین‌ها. عراقچی روز شنبه و یکشنبه هم به عربستان، قطر و عمان سفر کرده بود.
شیخ‌نشین‌های خلیج فارس به محلی برای رایزنیهای هسته‌ای و غیرهسته‌ای وزیر خارجه ایران تبدیل شده‌اند. سیدعباس عراقچی که روزهای شلوغ و پرکاری را سپری می‌کند، در چند روز گذشته به اغلب کشورهای جنوب خلیج‌فارس سفر داشته است. عراقچی که روز شنبه به عربستان سعودی و سپس قطر رفت، روز یکشنبه در عمان دور پنجم مذاکرات با آمریکا را با استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد کاخ سفید، برگزار کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی روز دوشنبه هم راهی امارات شد. برخی خبرها هم حاکی از آن است که عراقچی از ابوظبی راهی منامه پایتخت بحرین شده است. رایزنی درخصوص آخرین جزئیات توافق هسته‌ای و تداوم سیاست همسایگی در آستانه سفر ترامپ به خلیج فارس دو دستور کار اصلی وزیر خارجه ایران در پایتخت‌های شورای همکاری است.
عراقچی پیش‌تر و در روز شنبه، آن هم یک روز قبل از دور چهارم مذاکرات با آمریکا، راهی ریاض شد تا مقامات سعودی را در جریان مذاکرات با آمریکا قرار دهد. وزیر خارجه در این رابطه گفت: «ما در این مذاکرات از ابتدا یک رایزنی مستمر و اطلاع‌رسانی دائم به کشورهای منطقه را داشتیم، چون فکر می‌کنیم که پایداری هرگونه توافق احتمالی به میزان زیادی به ملاحظات کشورهای منطقه بستگی دارد، از جمله نگرانی‌های آنها در همین حوزه هسته‌ای و منافع مشترکی که بین آنها و جمهوری اسلامی وجود دارد.»
تا به امروز برخی کشورهای منطقه چون عمان و قطر که نقش تسهیلگر را در این گفت‌وگوها ایفا می‌کنند نسبت به روند آن ابراز خشنودی و امیداری کرده‌اند. در این رابطه روز گذشته و بعد از برگزاری چهارمین دور مذاکرات ایران و آمریکا که عراقچی آن را «رو به جلو» توصیف کرد، ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر، با تاکید بر نقش میانجی‌گرانه خود، از تلاش‌های دولت آمریکا برای پیشبرد مسیر دیپلماسی با جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد و گفت بر این باور است که امکان دستیابی به توافقی سازنده همچنان وجود دارد. وی افزود: «قطر در حال گفت‌وگو با هر دو طرف، یعنی ایران و آمریکاست و نقش حمایتی و تسهیلگر خود را در مسیر مذاکرات میان آنها ایفا می‌کند.» سخنگوی وزارت خارجه قطر در ادامه ابراز امیدواری کرد که روند کنونی گفت‌وگوها با حفظ شتاب و اراده سیاسی لازم، ادامه یابد.
پیش‌تر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با اعلام اینکه وزیر خارجه روز دوشنبه به امارات متحده عربی سفر می‌کند، گفته که عراقچی در این سفر که در چارچوب رایزنیهای مستمر جمهوری اسلامی ایران با همسایگان صورت می‌گیرد، با مقام‌های عالی‌رتبه امارات در مورد روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو و تبادل نظر خواهد کرد. با توجه به این دیدگاه تهران، یکی از مهم‌ترین اهداف سفر عراقچی به امارات نیز در جریان قرار دادن مقامات این کشور در خصوص گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و آمریکاست.
در میان گذاشتن روند گفت‌وگوهای تهران و واشنگتن با کشورهای عربی خلیج فارس و پیگیری روابط دوجانبه ایران با آنها از آنجایی اهمیت دارد که مناسبات با این کشورها در یکی دو سال گذشته با وجود تحولات پرفرازونشیب در منطقه بر ریل تعامل نسبی قرار داشته است. یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی که این روابط را به این سمت هدایت کرد، آشتی دیپلماتیک تهران و ریاض با میانجی‌گری پکن در اسفند 1401 است. همزمان با کاهش تنش میان ایران و عربستان، امارات متحده عربی هم مراودات سیاسی خود با تهران را آغاز کرد که تاکنون در سطوح مختلف ادامه یافته است.
مناسبات تهران و ابوظبی به عنوان دو کشور همسایه در حوزه اقتصادی و تجاری همواره پابرجا بوده اما حوزه سیاسی مناسبات از گزند تحولات منطقه و دخالت‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در امان نبوده و به همین جهت روابط دو کشور در سال‌های اخیر با فراز و فرودهایی همراه بوده است. هر چند این روزها این مناسبات در مسیر بهبود و همکاری بیشتر قرار دارد.
علاوه بر این، برنامه‌های توسعه که اغلب این کشورهای عربی در دستورکار قرار داده‌اند، آنها را وامی‌دارد که نه‌تنها به تنش‌ها در منطقه دامن نزنند بلکه از هرگونه روند صلح و ثبات نیز حمایت کنند. چشم‌انداز طرح توسعه اقتصادی 2040 عمان، چشم‌انداز طرح توسعه اقتصادی 2030 قطر، چشم‌انداز طرح توسعه اقتصادی 2035 کویت، چشم انداز طرح توسعه اقتصادی 2030 عربستان سعودی، چشم‌انداز طرح توسعه اقتصادی 2071 امارات متحده عربی از جمله برنامه‌های این کشورهای عربی برای توسعه است. این کشورها برای پیشبرد برنامه‌هایشان بیش از گذشته به ثبات و امنیت منطقه نیاز دارند و در این راستا تعامل با تهران می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.
متقابلا برای ایران نیز داشتن یک رابطه باثبات و به دور از تنش و سوءتفاهم با دولت‌های عرب خلیج فارس به‌عنوان همسایگان و حلقه اول پیرامونی ایران حائز اهمیت است. تهران بر اساس تجربه برجام، سیاست منفک کردن منطقه از گفت‌وگوهای هسته‌ای را کنار گذاشته و به‌صورت غیرمستقیم منطقه را به مذاکرات پیوند داده است. این ابتکار باعث شده شیخ‌نشین‌ها نیز همراهی خود را با گفت‌وگوهای ایران و آمریکا نشان داده و از توافق احتمالی استقبال کنند.
سفر ترامپ
بُعد دیگر اهمیت سفرهای عراقچی به کشورهای عربی خلیج‌فارس به سفر امروز سه‌شنبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به منطقه مربوط می‌شود. رئیس‌جمهور ایالات متحده روز سه‌شنبه نخستین سفر خارجی مهم خود در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش را با تمرکز بر توافقات تجاری با عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی آغاز می‌کند. تارنمای رادیو ملی آمریکا (ان پی آر) در این رابطه نوشت که دونالد ترامپ در سفر به خاورمیانه، وعده عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری 600میلیارد دلاری در آمریکا طی چهار سال آینده و تعهد امارات متحده عربی برای سرمایه‌گذاری 1.4تریلیون دلاری در مدت 10سال را به نمایش خواهد گذاشت.
البته مطابق برخی تحلیل‌ها پرونده هسته‌ای ایران و به طور کلی موضوعات مرتبط با ایران نیز یکی از مسائل محوری خواهد بود که در جریان سفر ترامپ به خاورمیانه از سوی رئیس‌جمهور آمریکا بر آنها تمرکز خواهد شد. ترامپ در مدت اخیر به این جمع‌بندی رسیده که دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس به دلیل هزینه‌های سنگین، حاضر به همراهی با آمریکا در هرگونه ماجراجویی این کشور علیه ایران نیستند. با‌این‌حال، ترامپ همچنان تلاش خواهد کرد تا بلوک کشورهای عربی را به‌زعم خود در تقابل با ایران تا جای ممکن متحد کند. مضاف بر این باید تاکید کرد که تیم خزانه‌داری دولت ترامپ نیز نگاهی ویژه به کشورهای عربی برای افزایش فشارها به اقتصاد ایران دارند. این مساله نیز یکی از حوزه‌های احتمالی رایزنیهای ترامپ با سران کشورهای عربی خلیج فارس است.
لذا با توجه به سفر وزیر خارجه به کشورهای عربی منطقه پیش از سفر ترامپ به نظر می‌رسد که رایزنیهای سیاسی و تاکید بر همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، دفاعی، اقتصادی و غیره از جمله مسائلی است که توسط عراقچی دنبال خواهد شد و به‌نوعی این سفرها را می‌توان ریل‌گذاری تهران پیش از ورود ترامپ به منطقه ارزیابی کرد.
ضمن آنکه رئیس‌جمهور آمریکا یک هفته قبل از این سفر ادعاهایی مبنی بر احتمال تغییر نام خلیج‌فارس به عناوین جعلی خلیج عربی یا خلیج عربستان را نیز مطرح کرده است. این اهرم که امروز در دستان ترامپ است می‌تواند برای فشار آوردن بر هر دو طرف یعنی هم تهران و هم اعراب باشد. طبق برخی تحلیل‌ها شاید ترامپ بخواهد با دادن چنین امتیازی به عربستان سعودی، این کشور را وادار به عادی‌سازی روابط با اسرائیل کند. برخی نیز می‌گویند که رئیس‌جمهور آمریکا از این ابزار برای فشار بر ایران در بحبوحه مذاکرات استفاده می‌کند. هر چند در فضای فعلی گفت‌وگوهای تهران و واشنگتن، توسل ترامپ به چنین اهرمی می‌تواند این فضا را شکننده‌تر از قبل کند.
در نهایت ایران و کشورهای حاشیه جنوب خلیج‌فارس فرصت‌های زیادی برای همکاری‌های اقتصادی و حتی امنیتی دارند که محقق شدن این فرصت‌ها نیازمند عبور از برخی چالش‌های امنیتی و موانع تحریمی است و بدون شک با برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی از تهران، درها به روی سرمایه‌گذاری‌های جدید و همکاری تجاری گسترده گشوده خواهد شد.
بازار
![]()