چاپ

ایرانیان جهان - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی جواهری / کمتر از 10سال دیگر گرد پیری بر چهره کشور خواهد نشست. تقریبا هفت سال پیش بود که نمایندگان مجلس نهم به‌دنبال هشدار رهبر انقلاب درباره کاهش جمعیت، طرح جمعیت و تعالی خانواده را کلید زدند اما با وجود سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب و الزام برنامه ششم توسعه به برنامه‌ریزی در راستای افزایش میزان باروری، همچنان در سطوح قانون‌گذاری و اجرایی کشور فقدان برنامه‌ریزی عملیاتی و نظام‌مند برای حل این مساله مهم و راهبردی مشهود است. اما برخی بر این باورند که اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت ازسوی دولت، باعث کاهش جمعیت ایران در دو دهه گذشته بوده و برخی می‌گویند که عواملی دیگر غیر از سیاست‌های کنترلی، باعث کاهش جمعیت است، چنانکه اگر سیاست‌های کنترل جمعیتی هم برداشته شود، باز هم نرخ رشد جمعیت ایران افزایش نخواهد یافت. دهه شصتی‌ها بیش از هر چیزی از هرم جمعیتی ایران نالان‌اند. افزایش جمعیت این نسل و تقاضای بالای جمعیت آنان، باعث شد تا سیاست‌های کنترل جمعیتی در ایران جدی گرفته شود؛ رخدادی که اکنون به گواهی نتایج سرشماری سال1390 به تهدیدی برای آینده جمعیتی ایران تبدیل شده است. بنا بر آمار منتشرشده ازسوی مرکز آمار ایران، درحالی اغلب موالید بهار سال گذشته (99)، از مادران 25 تا 29ساله متولد شده‌ بودند که بیشتر موالید بهار امسال (1400) از مادران 30 تا 34ساله به دنیا آمده‌اند. اما سوال اینجاست برای این آمارها که وخامت اوضاع را نشان می‌دهد چه راهکارهایی باید انجام شود تا کشور از بحران جمعیت خارج شود؟ چرا سن مادران جدید کشور افزایش یافته و این مساله چه آسیب‌هایی را به کشور وارد خواهد کرد؟
مطابق با آمار منتشرشده ازسوی مرکز آمار ایران، در بهار سال جاری اغلب موالید یعنی 69هزار و 47کودک از مادران و 82هزار و 973کودک از پدران 30 تا 34ساله متولد شده‌اند. اگر نگاهی به آمارهای چهار سال گذشته (96 تا 99) بیندازیم، درحالی از سال96 تا 98 اغلب موالید از مادران25 تا 29 ساله متولد شده‌اند که این آمار برای سال99 با اختلاف حدودا 3700کودک نسبت‌به موالید متولدشده از مادران 25 تا 29سال به مادران 30 تا 34ساله معطوف می‌شود. بااین‌حال طی چهار سال اخیر یعنی از سال96 تا 99 همواره بیشتر موالید از پدران 30 تا 34ساله متولد شده‌اند. به نظر می‌رسد به‌دنبال افزایش سن ازدواج به 29سال، سن بارداری نیز افزایش و به 30 تا 34سال رسیده باشد. در این میان ضرورت پرداخت مشوق‌هایی برای تسهیل ازدواج به‌موقع جوانان و در پی آن فرزندآوری در سن مناسب نیز بیشتر احساس می‌شود. کارشناسان و برنامه‌ریزان امید دارند با اجرایی شدن قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که در آن مشوق‌هایی برای تسهیل ازدواج جوانان و فرزندآوری در نظر گرفته شده است، سن باروری و ازدواج، کاهش یابد. اما باید دید جامعه در برابر این طرح چه رفتاری در پیش خواهد گرفت.
الگوی نامناسب جمعیتی
«سروش منصوری»، استاد دانشگاه و پژوهشگر جمعیت درباره کاهش فرزندآوری در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو» گفت: «پایین آمدن میزان فرزندآوری تا آنجا که حتی در محروم‌ترین مناطق کشور به چهار فرزند در طول زندگی فردی که یک همسر دارد، رسیده، نشان می‌دهد تنها باید به موضوع سبک زندگی توجه داشت و تاثیر عوامل دیگر آنقدر کم شده که قابل‌اغماض هستند. یکی از ویژگی‌های فرهنگی کشور ما که در دیگر نقاط جهان هم کم‌وبیش وجود دارد، موضوع الگوبرداری اقشار پایین جامعه از طبقه متوسط و بالا و الگوبرداری طبقه متوسط از طبقه بالاست. ازآنجایی‌که در گذشته نه‌چندان دور، میزان باروری در جامعه ایران بسیار بالا بوده، طبقه بالا در ایران الگوی یک، دو یا سه فرزندآوری را حفظ کرده و این در فرایند الگوبرداری طبقات متوسط و پایین نقش مهمی داشته است، از سوی دیگر، بعد از انفجار جمعیتی دهه60 خورشیدی در ایران و مشکلات مربوط به تحصیل، اشتغال و ازدواج این نسل، رفته‌رفته تمایل به فرزندآوری به‌علت مشکلات اقتصادی کاهش پیدا کرد که آن را در دهه‌های 80 و 90 خورشیدی مشاهده می‌کنیم.»
بالا رفتن توقع خانواده‌ها و فرزندان
در دهه‌های گذشته، فرزندآوری و شیوه بزرگ کردن بچه‌ها با آنچه در این سال‌ها می‌گذرد بسیار متفاوت بود.
معمولا وسایل موردنیاز کودکان به‌خصوص مواردی چون لباس کودک یا اسباب‌بازی در خانواده‌ها می‌چرخید و از هرکدام از این وسایل، چندین کودک یا برادر و خواهر استفاده می‌کردند اما پدر و مادرهای دوره فعلی دیگر چنین رفتاری را نمی‌پسندند. پدر و مادرهای امروزی که خود با شرایط یادشده بزرگ شده‌اند حالا می‌خواهند که فرزندان‌شان بهترین امکانات را در اختیار داشته باشند؛ مساله‌ای که آسیب‌های جدی به خانواده‌ها وارد می‌کند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه بالا رفتن انتظارات خانواده‌ها و فرزندان آن‌ها با توجه به افزایش امکانات رفاهی و نیازهای جدید به وجود آمده، دلیل دیگری است که میل به فرزندآوری کمتر برای افزایش کیفیت زندگی را فراهم آورده است، اظهار کرد: در یک جمع‌بندی می‌توان گفت سه عامل افزایش فردگرایی، افزایش انتظارات از زندگی و تجربه مشکلات متولدان دهه60 در امر تحصیل، اشتغال و ازدواج مهم‌ترین عوامل کاهش نرخ تولد در ایران هستند. او در ادامه افزود: «طبقات بالای جامعه از دهه‌های 40 و 50 خورشیدی با کاهش میل به فرزندآوری مواجه بودند، آنچه در دهه‌های اخیر اتفاق افتاده همانند و همگون شدن طبقات متوسط و پایین جامعه با آن‌ها و الگوبرداری از زندگی آن‌هاست و همین مساله که این طبقه زندگی راحت‌تر و مرفهی دارند، طبقات متوسط و پایین را به فرزندآوری کمتر سوق داده است. نکته بعدی این است که ما هشت سال پایانی را در اختیار داریم و اگر از فرصت پنجره جمعیتی در مسیر اصلاح الگوی فرزندآوری استفاده نکنیم، میلیاردها تومان اعتبار هم بگذاریم و حمایت کنیم حتی مشوق‌های سنگین اقتصادی هم ما را از ابر بحران جمعیت عبور نمی‌دهد؛ چنانچه می‌بینید کشورهای بزرگ جهان که از پنجره‌های جمعیتی عبور کردند و مشوق‌های اقتصادی بسیار زیادی را به خانواده‌ها می‌دهند نرخ باروری بالایی ندارند و اگر ما هم از پنجره جمعیتی عبور کنیم 10برابر این مشوق‌ها را هم بدهیم مشخص نیست که می‌توانیم مشکلات جمعیتی را حل کنیم یا نه؛ بنابراین حتی از یک روز از فرصت باقیمانده هم باید استفاده کرد و از میل فرزنددوستی و فرزندخواهی که تا حدودی وجود دارد حداکثر بهره‌برداری را انجام دهیم تا آینده خانواده ایرانی از منظر جمعیتی به خطر نیفتد و وارد ابر بحران جمعیت نشویم.»
تلاش قانون، برداشتن موانع
این کارشناس و پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: علاوه بر نکاتی که مطرح شد باید گفت در تحلیل علل کاهش فرزندآوری دو متغیر بسیار جدی داریم؛ ابتدا تغییر سبک زندگی و نگرش اجتماعی به مساله فرزندآوری و دوم رکود و فشارهای اقتصادی که بر خانواده‌ها تحمیل شد قانون طرح جوانی جمعیت درصدد این است که این دو مانع را بردارد؛ یعنی هم مشوق‌های اقتصادی دارد که موانع اقتصادی پیش روی زوجین برداشته شود و هم بناست با یک کار فرهنگی و دقیق نگرش اجتماعی به فرزندآوری اصلاح شود و مثل گذشته فرزند ارزش اجتماعی و سرمایه خانواده به شمار آید. زمانی که مشکلات اقتصادی و فرهنگی برطرف شود؛ خانواده ایرانی که میل به فرزندآوری دارد تمایل خود را برای بهره‌مندی از سه فرزند به تحقق درمی‌آورد اما باید کاری کنیم که خانواده ایرانی به این میل برسد و دولت باید بتواند اقدامات مناسبی را در جهت پیشبرد اهداف طرح جامع جوانی جمعیت و حمایت از خانواده انجام دهد.
منصوری در پاسخ به این سوال که بسیاری از کارشناسان معتقدند که روی منابع و بار مالی این طرح به‌درستی فکر نشده است، خاطرنشان کرد: من قائل به این مساله نیستم چراکه در این طرح هم ضمانت اجرایی خوبی وجود دارد و هم برای مستنکفین از قانون مجازات‌هایی تعیین شده و هم موارد بسیار زیادی به‌عنوان منابع مالی و تامین هزینه دیده شده و به‌علاوه بخشی از هزینه‌های این طرح برعهده دولت قرار گرفته است که در بحث بودجه این منابع را تامین کند. این اعتقاد کارشناسان قابل پذیرش نیست؛ چراکه روی این طرح نگاه کارشناسی و کار درست انجام شده است و من آن را به‌عنوان قدم اول برای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت قانونی بسیار خوب و موثر می‌دانم؛ البته به شرطی که مجری قانون آن را به‌درستی انجام دهد. ما نه‌تنها منابع مالی کافی برای این موضوع را داریم، بلکه از منظر منابع طبیعی هم به همین شکل است و ما منابع موردنیاز را برای تامین جمعیت 200میلیون نفر و بیشتر را داریم.
سه عامل افزایش فردگرایی، افزایش انتظارات از زندگی و تجربه مشکلات متولدان دهه60 در امر تحصیل، اشتغال و ازدواج مهم‌ترین عوامل کاهش نرخ تولد در ایران هستند