چاپ

ایرانیان جهان - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ایران و آمریکا کلیات احیای برجام را پذیرفته‌اند. با این وجود در زمینه مسائل فنی و حقوقی و نحوه اجرای برجام هنوز اختلاف نظرهایی وجود دارد. یکی از دلایل به وجود آمدن این اختلاف نظرها درخواست ایران برای دادن تضمین برای خارج نشدن آمریکا از برجام است؛ درخواستی که از نظر حقوقی و قانونی در ساختار تصمیم گیری آمریکا با چالش‌هایی مواجه است. «آرمان ملی» برای بررسی این موضوع با دکتر یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران گفت‌وگو کرده است. مولایی در این زمینه معتقد است: « راه حلی که این مسأله دارد این است که موضوع خسارت را به صورت فنی و حقوقی به شکلی مطرح کنید که اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شد مجبور به دادن خسارت شود. این خسارت‌ها نیز تا زمانی که دولت بایدن مستقر است قابلیت اجرایی دارد و پس از آن وضعیت نامشخصی خواهد گرفت. باید به شرکت‌های طرف قرارداد ایران تضمین داده شود که اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شد و از این طریق به قراردادهای در دست اجرای شرکت‌های خارجی خسارت وارد شد این شرکت‌ها بتوانند با آرامش و اطمینان در محاکم و دادگاه‌های داخلی آمریکا دعاوی خود را مطرح کنند و دولت آمریکا نیز مانعی در این روند ایجاد نکند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
با توجه به پاسخ آمریکا و ایران به پیشنهاد اروپا به نظر می‌رسد که اختلافات کلی درباره برجام از بین رفته و احتمال احیای برجام در آینده نزدیک وجود خواهد داشت؟ آیا اختلافاتی که هنوز وجود دارد می‌تواند سرنوشت نهایی برجام را تحت‌الشعاع قرار بدهد؟
براساس اخباری که از مذاکرات و پاسخ‌های ایران و آمریکا به پیشنهاد اروپا منتشر شده به نظر می‌رسد بر سر مسائل کلی توافق صورت گرفته و طرفین با تعدیل برخی خواسته‌های خود به احیای برجام نزدیک شده‌اند. با این وجود هنوز درباره موضوعات فنی و نحوه اجرای برجام اختلافاتی وجود دارد که به نظر می‌رسد بازدارنده نیست و به شکلی نیست که سرنوشت برجام را تحت الشعاع قرار بدهد. ممکن است این موضوعات وقت گیر و زمان بر باشد اما نمی‌تواند سرنوشت کلی احیای برجام را تحت الشعاع قرار بدهد. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که اراده سیاسی برای رسیدن به توافق حاصل شده است. موضوعاتی که در شرایط کنونی مورد بحث قرار گرفته فنی است. به عنوان مثال اینکه تحریم‌های ایران باید به صورت یکجا برداشته شود و یا به صورت مرحله به مرحله. موضوع دیگر نحوه نظارت بر نحوه اجرای برجام و حل اختلاف با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که محل مناقشه است. همچنین موضوع تضمین‌هایی که مورد نظر ایران است نیز وجود دارد. ایران به دنبال تضمین‌هایی است که آمریکا دوباره نتواند به راحتی از برجام خارج شود. این در حالی است که تضمین‌هایی که مورد نظر ایران است جنبه اجرایی ندارد و آمریکا نمی‌تواند چنین تضمین‌هایی به ایران بدهد. ایران به دنبال این است که تضمین‌هایی داده شود تا دستاوردهای احتمالی احیای برجام مانند برجام در سال2015 یکباره از بین نرود. ایران خواستار این است که در صورتی که آمریکا از برجام خارج شد بتواند خسارت‌های کافی را دریافت کند. در شرایط کنونی ایران و آژانس بر سر نصب دوربین‌ها و میزان غنی سازی اورانیوم اختلاف نظر دارند. این اختلافات نیز باید حل شود تا بتوان به احیای برجام در کوتاه مدت امیدوار بود. این موضوعاتی فنی است اما زمان بر خواهد بود. با این وجود به نظر می‌رسد رویکردی که طرفین نسبت به احیای برجام در پیش گرفته‌اند در نهایت به یک جمع بندی نهایی خواهد رسید.
با توجه به پاسخ‌های ایران و آمریکا به پیشنهاد اروپا طرفین دقیقا روی چه موضوعاتی به توافق رسیده‌اند؟
هنوز اخبار دقیقی در این زمینه وجود ندارد و ما تنها براساس گمانه زنی‌هایی که صورت می‌گیرد در این زمینه اظهار نظر می‌کنیم. با این وجود به نظر می‌رسد مهم‌ترین موضوعی که روی آن توافق شده برداشته شدن تحریم‌های ایران است. این تحریم‌ها نیز از زمان ترامپ علیه ایران اعمال شده است. تحریم‌های صورت گرفته نیز در زمینه نفتی، بانکی، حمل و نقل، بیمه و... بوده است. موضوع دیگری که مطرح است آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران در برخی کشورها و از جمله کره جنوبی است. در این زمینه ایران نیز باید در زمینه میزان غنی سازی و سانترویفیوژهایی که استفاده می‌کند شفاف سازی کند و در راستای اعتمادسازی طرف مقابل حرکت کند. در چنین شرایطی این امکان به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده می‌شود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را رصد کند. به نظر می‌رسد طرفین روی موضوعات ذکر شده به توافق رسیده باشند. اتفاقی که می‌تواند روند مذاکرات احتمالی آینده را مثبت کند.
موضوع تضمین‌های مورد نظر ایران یکی از مهم‌ترین گره‌های مذاکرات هسته‌ای بوده است. دولت بایدن عنوان می‌کند تنها می‌تواند تا پایان دولت خود این تضمین‌ها را بدهد در حالی که ایران خواستار تضمین‌های دائمی است. در چنین شرایطی این مسأله را چگونه می‌توان حل کرد؟
این موضوع حقوقی و فنی است و نیاز به بررسی‌های دقیق دارد. باید یک هیات حقوقی از ایران شکل بگیرد تا درباره این موضوع بررسی‌های لازم را انجام بدهد و جوانب مختلف موضوع را مورد ارزیابی قرار بدهد. هنوز مشخص نیست ایران در چه زمینه‌هایی تضمین می‌خواهد و کیفیت این تضمین‌ها به چه صورت است. با این وجود آنچه در این زمینه حائز اهمیت است این است که تضمین‌های مورد نظر از نظر حقوق داخلی با آنچه در زمینه حقوق بین‌الملل مطرح است متفاوت است و شرایط دیگری دارد. براساس حقوق بین‌الملل کشورهای مختلف می‌توانند از توافقات بین‌المللی و تعهداتی که داده‌اند خارج شوند. هر چند این کار بدون هزنیه نیست و هزینه‌هایی را در پی دارد. البته هزینه‌های چنین اقدامی برای قدرت‌های بزرگ کمتر از دیگر کشورهاست. نمی‌توان از هیچ کشوری تضمین گرفت که به صورت دائمی به توافق خود پایبند بماند. راه حلی که این مسأله دارد این است که موضوع خسارت را به صورت فنی و حقوقی به شکلی مطرح کنید که اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شد مجبور به دادن خسارت شود. این خسارت‌ها نیز تا زمانی که دولت بایدن مستقر است قابلیت اجرایی دارد و پس از آن وضعیت نامشخصی خواهد گرفت. باید به شرکت‌های طرف قرارداد ایران تضمین داده شود که اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شد و از این طریق به قرارداد‌های در دست اجرای شرکت‌های خارجی خسارت وارد شداین شرکت‌ها بتوانند با آرامش و اطمینان در محاکم و دادگاه‌های داخلی آمریکا دعاوی خود را مطرح کنند و دولت آمریکا نیز مانعی در این روند ایجاد نکند. اگر چنین تضمینی به شرکت‌های خارجی در احیای برجام داده شود براین اساس شرکت‌های خارجی می‌توانند برای جبران خسارت خود موضوع را در محاکم آمریکا پیگیری کنند. این موضوع کمک می‌کند که شرکت‌های بین‌المللی با اطمینان بیشتر با ایران وارد فعالیت‌های اقتصادی شوند. برای رسیدن به این هدف ما باید از کارشناسان و حقوقدانان ایرانی و حتی آمریکایی استفاده کنیم تا مشخص شود موضوع خسارت به چه صورت باید در متن برجام گنجانده شود تا در درون آمریکا نیز قابل پیگیری باشد. این یک موضوع تخصصی است و به همین دلیل ما باید از یک تیم حقوقی آمریکایی نیز استفاده کنیم.
آیا این موضوع که آمریکا نمی‌تواند به ایران برای عدم خروج مجدد از برجام تضمین بدهد زمینه‌ساز یک دور تسلسل نمی‌شود که هر دولتی در آمریکا خصومت بیشتری با ایران داشت از خروج از این توافق به عنوان یک ابزار فشار روی ایران استفاده کند؟
ما نمی‌توانیم برای مسأله‌ای که در فضای بین‌المللی درباره آن خلأ حقوقی وجود دارد راه حل ارائه کنیم. این یک ضعف و نقصانی است که در جامعه جهانی وجود دارد. دولت‌ها در عرصه بین‌المللی در عرض هم قرار دارند. دولتی در جامعه جهانی وجود ندارد که بالای سر بقیه دولت‌ها قرار داشته باشد که بتواند کشورها را مجبور به کاری کند. تضمین اصلی احیای برجام باید در منافع دولت‌ها وجود داشته باشد. تضمین‌ها باید به شکلی به طرفین داده شود که دولت‌ها در حفظ و تداوم آن منفعت داشته باشند. هنگامی که یک کشور در یک توافق بین‌المللی منافعی نداشته باشد تضمینی نیز برای حضور آن کشور وجود ندارد. به همین دلیل باید منافع طرفین قرارداد تأمین شود تا نسبت به دادن تضمین اقدام کنند. در جامعه جهانی هیچ نیرو و دولتی وجود ندارد که بالای سر دولت‌ها قرار داشته باشد که بتواند دولت‌ها را تحت فشار قرار بدهد تا تعهدات بین‌المللی خود را انجام بدهند. در دهه‌های گذشته اغلب معاهدات بین‌المللی که منعقد شده به همین صورت بوده و کشورهای مختلف با توجه به چنین شرایطی تعهدات خود را انجام داده‌اند. راه حل این مسأله این است که یک تیم تخصصی شامل حقوقدانان و کارشناسان به شکلی موضوع خسارت را در متن برجام بگنجانند که بتوان این موضوع را در محاکم قضائی آمریکا از نظر قانونی پیگیری کرد.
حامیان دولت عنوان می‌کنند که دولت در مذاکرات احیای برجام موفق شده امتیازهای بیشتری نسبت به برجام سال2015 بگیرد. آیا در واقع چنین است؟
هنوز متنی از احیای برجام منتشر نشده که بتوان چنین قضاوتی کرد. آنچه ما عنوان می‌کنیم نیز براساس گفته و شنیده‌هایی است که در رسانه‌ها مطرح شده است. هنگامی که متنی در اختیار ندارید چگونه می‌توان عنوان کرد که متن جدید از متن قدیمی بهتر بوده است. تنها زمانی می‌توان مدعی شد که متن احیای برجام بهتر است که از جزئیات دقیق آن مطلع بود. در شرایط کنونی امکان داوری در این زمینه وجود ندارد. من معتقدم دستاوردهای ایران و آمریکا با احیای برجام بیشتر از وضعیت کنونی است و هر دو کشور از آسیب‌های بیشتر جلوگیری می‌کنند. اگر آمریکا به برجام دست پیدا نکند یک شکست سیاسی برای این کشور رقم می‌خورد و به همین دلیل دولت آمریکا تلاش خواهد کرد از وقوع این شکست جلوگیری کند. ایران و آمریکا هرکدام تمایل دارند دوباره برجام احیا شود. دو کشور نباید انتظار داشته باشند مطالبات حداکثری آنها محقق شود. به همین دلیل نقش واسطه‌گری کشورهای اروپایی و کشورهایی که به امنیت جهانی علاقه‌مند هستند پررنگ‌تر خواهد شد. در این زمینه کشورهای اروپایی تلاش‌هایی کرده‌اند تا بتوانند دیدگاه‌های دو کشور ایران و آمریکا را درباره برجام به هم نزدیک کنند. این در حالی است که از نظر فنی بازگشت به برجام مسیر راحتی نخواهد بود و با دشواری‌هایی همراه خواهد بود. ما باید تلاش کنیم از توانایی‌هایی که داریم در عرصه بین‌المللی استفاده کنیم. بقیه موضوعات تاکتیکی است. ایران اگر از قدرت کافی برخوردار باشد می‌تواند تا ابد از منافع خود دفاع کند و توافق‌نامه‌هایی را امضا کند که در راستای منافع ملی کشور باشد. به همین دلیل ایران باید در زمینه قدرت نرم و قدرت سخت وضعیت خود را ارتقا دهد تا بتواند به اهداف خود در مجامع بین‌المللی دست پیدا کند. آنچه برای ایران امنیت می‌آورد قدرت است که بخشی از آن نیز قدرت نرم و دیپلماسی است. قدرت نرم نیز درگرو رضایتمندی مردم است. هر چه رضایتمندی مردم نسبت به حاکمیت افزایش پیدا کند به همان اندازه قدرت نرم ایران افزایش پیدا می‌کند. ایران می‌تواند به پشتوانه قدرت نرمی که از حمایت و رضایتمندی مردم می‌گیرد در عرصه بین‌المللی چانه‌زنی بهتری انجام بدهد و درنتیجه بهتر می‌تواند منافع خود را محقق کند.