ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حمید ملازاده| صبح روز دوشنبه 5 مه، هم‌‌‌‌‌زمان با اعلام رســمی تــصمیم اوپک‌‌‌‌‌پلاس برای تسریع در افزایش تولید نفت، بازارهای جهانی انرژی به‌‌‌‌‌سرعت واکنش منفی نشان‌دادند.
تا لحظه تنظیم این خبر و با استناد به تارنمای tradingeconomics.com، بهای نفت‌برنت، مهم‌ترین شاخص جهانی قیمت نفت، یک‌دلار کاهش‌یافت و به سطح 60‌دلار در هر بشکه رسید؛ کاهشی معادل 2‌درصد که نشان از نگرانی عمیق معامله‌گران از مازاد عرضه در آینده نزدیک داشت. هم‌‌‌‌‌زمان، نفت‌خام وست‌‌‌‌‌تگزاس اینترمیدیت(WTI) نیز که شاخص معیار بازار آمریکا محسوب می‌شود، با افت یک‌دلاری، به 56دلار در هر بشکه رسید ‌که این نیز معادل 2‌درصد کاهش بود. نکته حائزاهمیت در این سقوط قیمتی، رسیدن هر دو شاخص به پایین‌ترین سطح خود از تاریخ 9 آوریل به این‌سو بود؛ امری که نه‌‌‌‌‌فقط از تصمیم ناگهانی اوپک‌‌‌‌‌پلاس تاثیر پذیرفته، بلکه ریشه در نگرانی‌های گسترده‌‌‌‌‌تری دارد. بازار جهانی نفت پیش از این نیز با سایه سنگین عرضه مازاد در ماه‌های گذشته روبه‌رو بوده، به‌ویژه با توجه به افزایش تولید در کشورهای غیراوپک و ضعف نسبی در سمت تقاضا به‌‌‌‌‌واسطه چشم‌‌‌‌‌اندازهای نامطمئن اقتصادی در اقتصادهای بزرگ مانند چین، اتحادیه اروپا و آمریکا.
از منظر روانی، عبور قیمت نفت‌برنت از سطح قیمتی 60 دلار می‌تواند اهمیت مضاعفی داشته‌باشد، چراکه این سطح، نه‌‌‌‌‌فقط یک آستانه تکنیکال، بلکه معیاری روانی برای فعالان بازار است. شکسته‌شدن این سطح می‌تواند سیگنالی از ورود بازار به فاز‌نزولی جدید تلقی شود، به‌ویژه اگر فشار عرضه در ماه‌های آینده همچنان پابرجا باقی‌بماند و سمت تقاضا نتواند خود را با سرعت کافی بازیابی کند. درحالی‌که بازار جهانی نفت همچنان زیر سایه سنگین بی‌‌‌‌‌اعتمادی به آینده تقاضا دست‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌پا می‌زند، اوپک‌‌‌‌‌پلاس با تصمیمی شوک‌‌‌‌‌آور برای دومین ماه متوالی اعلام کرد؛ افزایش تولید نفت را سرعت می‌بخشد؛ تصمیمی که تنها در عرض چند ساعت بازار را به لرزه درآورد و قیمت‌ها را حدود 2درصد کاهش داد.
تنبیه، فشار یا انتقام؟
افزایش 411‌هزار بشکه‌‌‌‌‌ای تولید روزانه نفت در ماه ژوئن، بخشی از برنامه کلی اوپک‌‌‌‌‌پلاس برای بازگرداندن مجموعا 2‌میلیون و 200‌هزار بشکه‌ نفت در روز تا پایان اکتبر 2025 است، اما تحلیلگران معتقدند آنچه در ظاهر سیاستی برای متعادل‌‌‌‌‌سازی بازار به‌نظر می‌رسد؛ در واقع حرکتی تنبیهی از سوی عربستان علیه کشورهایی چون عراق و قزاقستان است که به تعهدات تولیدی خود پایبند نبوده‌‌‌‌‌اند. بر اساس گزارش منابع نزدیک به اوپک‌‌‌‌‌پلاس که در اختیار رویترز قرارگرفته، ریاض قصد دارد با شتاب بخشیدن به حذف تدریجی کاهش تولیدات داوطلبانه، کشورهای خاطی را وادار به بازگشت به نظم گروهی کند، اما این سیاست ممکن است بازار را وارد مرحله‌‌‌‌‌ای از مازاد عرضه خطرناک کند، به‌ویژه در شرایطی که تقاضا همچنان متزلزل است. هرچند خبر احتمال آغاز گفت‌وگوهای تجاری میان چین و ایالات‌متحده، به‌‌‌‌‌ظاهر روزنه‌‌‌‌‌ای برای بهبود فضای تقاضا ایجاد‌ کرده‌بود، اما نگرانی از رکود اقتصاد جهانی، کاهش رشد اقتصادی چین و افزایش تنش‌های تعرفه‌‌‌‌‌ای میان اقتصادهای بزرگ، سایه سنگینی بر دورنمای مصرف نفت انداخته‌است. اوله هانسن، تحلیلگر بانک ساکسو با اشاره به زمان‌بندی نامناسب افزایش تولید گفت: «افزودن بشکه‌‌‌‌‌های بیشتر در دوره‌‌‌‌‌ای از رکود اقتصادی، بهای نفت را تحت‌فشار قرار خواهد داد؛ مگر آنکه تصویری شفاف‌‌‌‌‌تر از وضعیت واقعی تقاضا ارائه شود.»
آغاز ساختار کانتانگو؟
نشانه‌های تغییر ساختاری در بازار نفت، نه‌‌‌‌‌ فقط در داده‌های بنیادی، بلکه به‌‌‌‌‌وضوح در نمودارهای قیمتی و الگوهای معاملاتی نیز بازتاب یافته‌‌‌‌‌اند. کاهش چشمگیر فاصله قیمتی میان قراردادهای ماه‌جاری و قراردادهای 6 ماه آینده برنت که از 47‌سنت به تنها 10‌سنت در هر بشکه تنزل یافته، نشان‌دهنده کمرنگ‌شدن برتری قیمت‌های نقدی بر قیمت‌های آتی است؛ امری که در ادبیات بازار نفت به تضعیف ساختار «بک‌‌‌‌‌واردیشن» تعبیر می‌شود. 
بازار

ساختار بک‌‌‌‌‌واردیشن، زمانی رخ می‌دهد که قیمت نفت برای تحویل در آینده کمتر از قیمت فعلی آن باشد؛ نشانه‌‌‌‌‌ای از بازار در حالت کمبود عرضه و نگرانی از تامین کوتاه‌مدت، اما کاهش این فاصله تا مرز صفر و حتی ورودموقت به ساختار «کانتانگو»- وضعیتی که در آن قیمت‌های آتی از قیمت فعلی پیشی می‌گیرند-به روشنی حاکی از چرخش انتظارات بازار است؛ یعنی باور فزاینده به‌وفور عرضه در ماه‌های پیش‌‌‌‌‌رو و کاهش نگرانی از کمبود نفت در کوتاه‌مدت. بازگشت بازار به ساختار کانتانگو که آخرین‌‌‌‌‌بار در دسامبر2023 مشاهده‌شده بود، از منظر روانی و تحلیلی بسیار مهم است؛ چراکه به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلاسیک مازاد عرضه، نشان می‌دهد بازار نه‌‌‌‌‌تنها از تعادل دور‌شده، بلکه در حال حرکت به سمت وضعیت اشباع است. برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازار که به توازن زودهنگام میان عرضه و تقاضا امید بسته‌بودند، این تغییر ساختاری همچون زنگ خطری است که نشان می‌دهد بهبود بازار ممکن است به تعویق بیفتد و قیمت‌ها برای مدت‌‌‌‌‌زمان طولانی‌‌‌‌‌تری در سطوح پایین باقی‌بمانند.
بازار در آستانه سقوط؟
در واکنش به تصمیم اوپک‌‌‌‌‌پلاس، بانک‌هایی چون بارکلیز و ING نیز پیش‌بینی‌های خود از قیمت برنت را کاهش داده‌اند. بارکلیز پیش‌بینی خود برای سال‌2025 را چهار دلار کاهش داد و به 66 دلار رساند و برای 2026 نیز دو دلار کمتر از پیش‌بینی قبلی، یعنی 60 دلار را اعلام کرد. موسسه مالی ING نیز انتظار دارد میانگین قیمت برنت در سال‌جاری به 65 دلار برسد؛ پنج دلار کمتر از برآورد قبلی. به گفته تحلیلگران این بانک‌ها، درحالی‌که ریسک‌های تجاری و تعرفه‌‌‌‌‌ای همچنان فضای تقاضا را در هاله‌‌‌‌‌ای از ابهام نگه داشته‌اند، تصمیم اوپک‌‌‌‌‌پلاس باعث‌شده سمت عرضه نیز به‌شدت بی‌‌‌‌‌ثبات شود؛ دو لبه یک قیچی که ممکن است قیمت نفت را به زیر سطح حیاتی 60 دلار برساند.
در همین حال، تنش‌های منطقه‌ای نیز رنگ و بوی تازه‌‌‌‌‌ای گرفته‌‌‌‌‌اند، پس از آنکه یک موشک شلیک‌‌‌‌‌شده از سوی حوثی‌‌‌‌‌های یمن در نزدیکی فرودگاه اصلی اسرائیل فرود آمد، نخست‌‌‌‌‌وزیر این رژیم، بنیامین نتانیاهو، تهدید کرد؛ پاسخ سختی خواهد داد. در گذشته، هرگونه تشدید تنش در خاورمیانه به‌‌‌‌‌سرعت باعث رشد قیمت نفت می‌شد، اما امروز گویا اثر این‌گونه اخبار در سایه غلبه عوامل اقتصادی و عرضه‌‌‌‌‌ای، کمرنگ‌‌‌‌‌تر شده‌است. درواقع، بازار فعلا بیش از آنکه نگران خطر جنگ باشد، از تورم عرضه در هراس است.
آینده نفت؛ امید یا هشدار؟
بازگشت به تعادل بازار نفت اکنون بیش از همیشه در گرو سیاست‌های هماهنگ‌‌‌‌‌شده و هوشمندانه اعضای اوپک‌‌‌‌‌پلاس است. اگر کشورهایی مانند عراق و قزاقستان به تعهدات خود بازنگردند و اگر عربستان همچنان بر مسیر افزایش تولید با انگیزه‌‌‌‌‌های تنبیهی اصرار ورزد، بازار ممکن است تا پایان 2025 وارد فاز‌مازاد ساختاری شود؛ وضعیتی که می‌تواند دوباره خاطره تلخ سقوط قیمت‌ها به زیر 40 دلار را در ذهن بازار زنده کند. در چنین شرایطی، هرگونه خبر مثبت از سمت تقاضا – از جمله بهبود روابط تجاری چین و آمریکا یا رشد فراتر از انتظار در اقتصاد جهانی – می‌تواند مثل یک ترمز اضطراری عمل کند، اما اگر این اخبار هم نیایند، شاید بهتر باشد خود را برای نفت ارزان‌تر و بازار بی‌‌‌‌‌ثبات‌‌‌‌‌تر آماده کنیم.