ایرانیان جهان - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
با وجود اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی دیرینه، تهران در تلاش است روابط خود با مصر و بحرین را بازسازی کند، به این امید که تنش‌های منطقه‌ای کاهش یابد.
اظهارات اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، درباره احیای روابط با بحرین و مصر بار دیگر توجه‌ها را به دیپلماسی پرتنش ایران در منطقه جلب کرده است.
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که تنش‌ها با اسرائیل به اوج رسیده و ایران در تلاش است از طریق مذاکرات با ایالات متحده، از فشارهای اقتصادی و سیاسی بکاهد.
ابزاری برای چانه‌زنی در مذاکرات با قدرت‌های جهانی
مصر و بحرین زمانی روابط نزدیکی با ایران داشتند، اما این روابط به دلایل مختلفی به مرور زمان تیره شد. پس از احیای روابط با عربستان سعودی، اکنون تهران به بهبود مناسبات منطقه‌ای به‌عنوان ابزاری برای چانه‌زنی در مذاکرات با قدرت‌های جهانی می‌نگرد.
به نوشته العربی الجدید، در حالی که تهران با کاهش نفوذ در عراق، لبنان و سوریه روبه‌روست، در تلاش است تا اتحادهای منطقه‌ای خود را بازسازی کند. اما همچنان موانعی، به‌ویژه در موضوع فلسطین، پابرجاست. ایران از به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل خودداری می‌کند، در حالی که بحرین و مصر هر دو روابط خود را با این رژیم عادی کرده‌اند.
عراقچی ضمن اذعان به پیچیدگی‌های بازسازی این روابط، گفته است: «برای برقراری رسمی روابط، هنوز کارهایی باقی مانده است. اعتمادسازی بیشتری لازم است و همچنین شرایط میدانی و منطقه‌ای باید مهیا باشد.»
ایران و بحرین: گذشته‌ای پیچیده
تلاش برای احیای روابط با بحرین موضوع تازه‌ای نیست. سال گذشته گزارش‌هایی از دیدارهای محرمانه میان مقامات دو کشور منتشر شد که به میزبانی روسیه انجام شده بود. با این حال، اختلافات کلیدی همچنان پابرجا باقی مانده‌اند.
تنش‌ها میان ایران و بحرین ریشه تاریخی دارد. بحرین زمانی بخشی از خاک ایران بود. در 12 نوامبر 1957، در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، مجلس ایران بحرین را به‌عنوان چهاردهمین استان کشور به رسمیت شناخت و حتی یک کرسی خالی برای آن در نظر گرفت. این اقدام در زمانی انجام شد که بحرین تحت‌الحمایه بریتانیا بود.
با این حال، پس از خروج نیروهای نظامی بریتانیا از خلیج فارس، شرایط تغییر کرد. تحت فشارهای بریتانیا و آمریکا، شاه ایران با برگزاری یک همه‌پرسی در بحرین موافقت کرد، همه‌پرسی‌ای که نشان داد مردم بحرین خواهان استقلال هستند.
تصمیم شاه درباره بحرین بحث‌برانگیز بود. اسدالله علم، نخست‌وزیر وقت، در خاطرات خود به گفت‌وگوی خصوصی‌ای با شاه اشاره کرده که در آن شاه پرسید: «فکر می‌کنی با حل‌وفصل مسئله بحرین به کشور خیانت کرده‌ایم؟» علم پاسخ داد: «این‌که بگوییم بحرین از لحاظ حقوقی متعلق به ماست، ما را به جایی نمی‌رساند. اگر با زور آن را بگیریم، همیشه باری بر دوش‌مان خواهد بود… تازه نفت بحرین هم دارد تمام می‌شود.»
پس از انقلاب 1357، ایران دیگر ادعای مالکیت بحرین را مطرح نکرد، اما حمایت از گروه‌های مخالف در این کشور موجب تنش شد. منامه بارها ایران را به دامن زدن به ناآرامی‌ها و حمایت از گروه‌هایی نظیر «حزب‌الله بحرین» متهم کرده است.
روابط سیاسی به‌ویژه پس از بهار عربی در سال 2011 وخیم‌تر شد؛ زمانی که ایران از اعتراضات شیعیان بحرین حمایت کرد. دولت بحرین، تهران را به دخالت در امور داخلی و پشتیبانی از گروه‌های تندرو مانند «گردان‌های الاشتر» متهم نمود.
نقطه اوج اختلافات در سال 2016 رخ داد؛ پس از اعدام نمر النمر، روحانی شیعه سعودی، تندروها در تهران به سفارت عربستان حمله کردند. عربستان روابط خود را با ایران قطع کرد و بحرین نیز به‌دنبال آن، چنین کرد. با وجود احیای روابط تهران و ریاض در سال 2023، مناسبات با بحرین همچنان در بن‌بست است.
با این حال، ایران همچنان در تلاش برای بازسازی این روابط است. عراقچی تأکید کرد: «پرونده بحرین و عربستان بسیار به‌هم نزدیک هستند ... از طرف بحرین نیز درخواست‌هایی برای برقراری رابطه داشته‌ایم.»
گرچه بحرین برای ایران وزن راهبردی عربستان را ندارد، اما تهران بهبود روابط با منامه را بخشی از تلاش گسترده‌تر خود برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و خروج از انزوای دیپلماتیک می‌داند. در آوریل گذشته، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در تماس تلفنی با پادشاه بحرین گفت: «مایلیم روابط را گسترش دهیم ... و برای تسهیل آن از هیچ اقدامی دریغ نخواهیم کرد».
ایران و مصر: تردیدهای باقی‌مانده
روز دوشنبه، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از مصر دیدار کرد. عراقچی گفت: «روابط ما با مصر اکنون بسیار گسترده‌تر از گذشته است. رؤسای جمهور ما چندین‌بار با هم دیدار کرده‌اند. وزیران خارجه نیز شاید تا ده بار دیدار داشته‌اند و تماس‌های تلفنی منظم میان ما برقرار است.»
راه رسیدن به این نقطه طولانی بوده است. پیش از انقلاب 1357، روابط تهران و قاهره نزدیک بود. شاه ایران برای تقویت پیوندها با کشور شمال آفریقا، با شاهدخت مصری، فوزیه، ازدواج کرد. اگرچه این ازدواج دوام نیاورد، روابط سیاسی عمیق‌تر شد. سال‌ها بعد، زمانی که شاه ایران را ترک کرد، مصر تنها کشوری بود که از او استقبال کرد. او در قاهره درگذشت و در همان‌جا دفن شد و مراسم تشییع‌جنازه‌اش در کاخ عبده برگزار شد، همان جایی که روزی با فوزیه ازدواج کرده بود.
اما در سال 1357، آیت‌الله خمینی به دلیل توافق صلح مصر با اسرائیل و پناه دادن این کشور به شاه مخلوع، روابط را قطع کرد. بعدها عده‌ای به سفارت مصر در تهران حمله کردند. از آن زمان تلاش‌ها برای بازسازی روابط پیشرفت کمی داشته است.
در سال 2012، محمد مرسی، رئیس‌جمهور وقت مصر، به تهران سفر کرد و ایران را «کشور برادر» خواند. محمود احمدی‌نژاد نیز در پاسخ به قاهره رفت. اما این گرم‌شدن روابط با حمایت مرسی از مخالفان سوری پایان یافت. پس از برکناری مرسی و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی، روابط دوباره سرد و متوقف شد.
ایران در ابتدا با حکومت السیسی مخالفت کرد، اما بعدها موضع خود را نرم‌تر کرد و بر تاریخ و فرهنگ مشترک تأکید نمود. در ماه مه، محمدحسین سلطانی‌فر، نماینده ایران در قاهره، اعلام کرد «80 درصد اختلافات دو کشور حل شده و تنها چند موضوع محدود باقی مانده است.»
با این حال، یک نقطه مهم هنوز وجود دارد: اسرائیل. ایران از به رسمیت شناختن اسرائیل خودداری می‌کند، در حالی که مصر از سال 1979 با تل‌آویو روابط رسمی دارد.
با این وجود، تحلیل‌گران به منافع مشترک دو طرف در کاهش تنش‌ها اشاره می‌کنند. حسین ابراهیم‌نیا، کارشناس غرب آسیا، گفت: «چالش‌های امنیتی از شمال آفریقا تا خلیج فارس طرفین را به همکاری واداشته است. عنصر اقتصادی بیشترین تأثیر بلندمدت را خواهد داشت.»
اما سیاست داخلی ایران ممکن است پیشرفت را دشوار کند. محمدعلی سبحانی، دیپلمات پیشین که در مذاکرات ایران و مصر در سال 2004 نقش داشت، نسبت به مخالفت تندروها با هر گونه آشتی هشدار داد. او گفت: «راه‌های زیادی برای رابطه برد-برد وجود دارد، اما تندروها بر اختلافات تمرکز دارند و قدرت خراب‌کردن دیپلماسی را دارند.»
بازار ![]()