ایرانیان جهان - تجارت نیوز / کاهش تولید، افت صادرات و سقوط واردات، زنجیره فولاد ایران را در سه‌ماهه نخست سال 1404 با بحران مضاعف مواجه کرده است. بحرانی که ریشه در ناترازی مزمن انرژی، سیاست‌گذاری‌های متناقض و غفلت از زیرساخت‌های صنعتی دارد.
تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تصویری نگران‌کننده از وضعیت تولید، صادرات و واردات فولاد کشور در سه‌ماهه نخست سال 1404 ترسیم می‌کند. کاهش تولید در اغلب حلقه‌های زنجیره فولاد، افت ارزش صادرات و همچنین کاهش چشمگیر واردات محصولات نهایی، همگی از چالش‌هایی عمیق در صنعت فولاد حکایت دارند. چالش‌هایی که در بستر ناترازی انرژی، سیاست‌های ناپایدار تجاری و اختلالات ناشی از تنش‌های منطقه‌ای، ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته‌اند.
بازار ![]()
در حالی‌که رشد صادرات حجمی می‌تواند نشانه‌ای از پویایی باشد، افت ارزش دلاری صادرات از تغییر ترکیب کالاها به‌سوی مواد خام و کاهش ارزش‌افزوده حکایت دارند. از سوی دیگر، روند نزولی واردات، صرفاً به موانع ارزی یا محدودیت‌های تجاری محدود نمی‌شود، بلکه این شرایط از کاهش تقاضا در صنایع پایین‌دستی و پیامدهای ناشی از تصمیمات ناهماهنگ در حوزه انرژی و تجارت خارجی نیز پرده برمی‌دارد.
بررسی دقیق این آمار، ضرورت بازنگری در سیاست‌گذاری‌های کلان این صنعت راهبردی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
اغلب اقلام زنجیره فولاد با افت تولید مواجه شدند / بیشترین افت تولید زنجیره فولاد متعلق به تولید تیرآهن است
آمار منتشرشده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نشان می‌دهد که تولید زنجیره فولاد در سه‌ماهه نخست سال 1404 نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. به‌جز چند قلم از مواد اولیه، اغلب اقلام زنجیره فولاد با افت تولید مواجه شده‌اند.
بررسی آمار زنجیره فولاد حاکی از آن است که در سه‌ماه نخست امسال، تولید تیرآهن با افت 47 درصدی، بیشترین افت تولید را در میان محصولات فولادی به خود اختصاص داده است. چراکه در سه‌ماهه نخست سال گذشته، 432 هزار تن تیرآهن تولید شد، اما امسال این میزان به 229 هزار تن کاهش یافته است.
میزان تولید میلگرد دو درصد و میزان تولید نبشی، ناوگانی و سایر مقاطع هم پنج درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افت داشته‌اند.
سال گذشته میزان تولید کل مقاطع طویل فولادی سه میلبون و 427 هزار تن بود، اما این میزان با کاهش 7.6 درصدی به سه میلیون و 166 هزار تن رسیده است.
تولید کل مقاطع تخت فولادی کاهش 8.6 درصدی را به ثبت رساند
تولید ورق گرم و ورق سرد در سه‌ماهه نخست سال 1404، به‌ترتیب دو میلیون 398 هزار تن و 674 هزار تن بود که نسبت به سال گذشته 6.9 درصد و 3.7 درصد کاهش پیدا کرده است. تولید ورق پوشش‌دار هم تقریبا ثابت بوده و نسبت به سال قبل 0.4 درصد رشد داشته است.
تولید کل مقاطع تخت فولادی هم دو میلیون و 692 هزار تن بود که این میزان اکنون به دو میلیون 462 هزلر تن رسیده که این امر نشان‌دهنده کاهش 8.6 درصدی تولید در این بخش است.
تولید کل محصولات فولادی 8 درصد کاهش یافت
تولید کل محصولات فولادی هم با کاهش 8 درصدی مواجه شده است. زیرا در حال حاضر، تولید کل محصولات فولادی در محدوده پنج میلیون و 620 هزار تن قرار دارد، اما در سه‌ماه ابتدایی سال گذشته، تولید در محدوده شش میلیون و 120 هزار تن قرار داشت.
تولید بیلت و بلوم و سلب هم منفی هفت درصد و منفی 1.4 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.
تولید فولاد میانی به 8 میلیون و 629 هزار تن رسید
تولید فولاد میانی در سه‌ماهه نخست سال جاری در محدوده هشت میلیون و 629 هزار تن قرار داشت. این درحالی است که در سه‌ماهه ابتدایی سال 1403، میزان تولید فولاد میانی 9 میلیون و 65 هزار تن بود که این به‌معنای کاهش 4.8 درصدی تولید این محصول در سال جاری است.
تولید آهن اسفنجی، کنسانتره سنگ آهن و گندله سنگ آهن روند صعودی پیدا کرد
تولید آهن اسفنجی هم با رشد یک درصدی به 11 میلیون و 477 هزار تن رسید. علاوه بر این، کنسانتره سنگ آهن هم با تولید 20 میلیون و 113 هزار تنی، رشد 2.8 درصدی را به ثبت رساند.
میزان تولید گندله سنگ آهن هم از 18 میلیون و 685 هزار تن به 16 میلبون و 940 هزار تن رسید و نسبت به مدت مشابه سال قبل افت 8.4 درصدی را به ثبت رساند.
صادرات فولاد ایران رشد 17 درصدی در حجم و افت 5 درصدی در ارزش را به ثبت رساند / سبد صادراتی ایران به شمت مواد خام تغییر کرد
براساس داده‌های انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، صادرات کل زنجیره آهن و فولاد ایران در سه‌ماهه نخست سال 1404 به هشت میلیون و 958 هزار تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال 1403 که هفت میلیون و 632 تن بود، رشد 17 درصدی در حجم را به ثبت رساند.
با این حال، ارزش دلاری کل صادرات در همین دوره از یک میلیارد و 683 میلیون دلار به یک میلیارد و 602 میلیون دلار کاهش یافته که معادل پنج درصد کاهش ارزش صادرات است.
این ناهم‌خوانی میان رشد وزنی و افت ارزشی، شاخصی مهم از تغییر ترکیب سبد صادراتی ایران به‌سوی مواد خام و کاهش ارزش‌افزوده محصولات است.
بررسی وضعیت صادرات تیرآهن نشان می‌دهد که حجم صادرات این محصول از 52 هزار تن به 32 هزار تن و ارزش دلاری آن هم از 25 میلبون دلار به 16 میلیون دلار کاهش یافته است که این آمار افت 38 درصدی در حجم و کاهش 37 درصدی در ارزش را نشان می‌دهد.
در بحث صادرات میلگرد هم حجم صادرات این محصول به 449 هزار تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل منفی 43 درصد کاهش پیدا کرد. ارزش صادراتی این محصول هم از 377 میلیون دلار در سه‌ماهه ابتدایی سال 1403، با کاهش 49 درصدی به 194 میلیون دلار رسید.
صادرات کل مقاطع طویل فولادی 40 درصد در حجم و 45 درصد در ارزش کاهش پیدا کرد
صادرات کل مقاطع طویل فولادی هم کاهش چشمگیری پیدا کرده و از نظر حجم از 897 هزار تن به 538 هزار تن رسیده که این به‌معنای کاهش 40 درصدی حجم صادرات در سه‌ماهه نخست سال جاری است. از نظر ارزش هم این گروه با صادرات 237 میلیون دلاری، افت 45 درصدی را به ثبت رساند.
ورق گرم و سرد در وضعیت بهتری نسبت به سایر گروه‌ها قرار دارند. چراکه در این دو گروه، حجم صادرات به‌ترتیب 121 درصد و 733 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته و ارزش صادراتی این کالاها هم به‌ترتیب با رشد 77 درصدی و 650 درصدی همراه بوده‌اند. کل مقاطع تخت فولادی هم 121 درصد در حجم و 78 درصد در ارزش رشد داشته است.
صادرات کل محصولات فولادی هم در حجم و هم در ارزش افت داشتند
حجم صادرات کل محصولات فولادی 974 هزار تن بود که در حال حاضر این رقم با کاهش 27 درصدی، به 708 هزار تن رسیده است. علاوه بر این، میزان صادرات از نظر ارزش با افت 31 درصدی، در محدوده 330 میلیون دلار قرار دارد.
حجم صادرات بیلت و بلوم هم از یک میلیون و 244 هزار تن به یک‌میلیون و 150 هزار تن رسید که این میزان صادرات افت 8 درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل به نمایش می‌گذارد. ارزش صادراتی این محصول هم در سه‌ماهه ابتدایی سال عدد 483 میلیون دلار را ثبت کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل منفی 18 درصد کاهش داشت.
حجم صادرات اسلب نسبت به سایر اقلام در وضعیت بهتری قرار دارد. چراکه حجم صادرات اسلب از 325 هزار تن به 536 هزار تن رسید که این نشان‌دهنده رشد 65 درصدی در حجم صادرات این محصول است. ارزش صادراتی این محصول هم با رشد 39 درصدی، 215 میلیون دلار ارزآوری برای این صنعت ایجاد کرد.
پارادوکس آمار صادرات فولاد میانی / حجم و ارزش صادرات متناقض هستند
صادرات فولاد میانی وضعیت متفاوتی نسبت به سایر اقلام دارد. زیرا این محصول با وجود رشد هفت درصدی در حجم صادرات، سقوط 6 درصدی در ارزش را ثبت کرده‌ا ست.
تولید و صادرات مواد اولیه زنجیره فولاد در چه وضعیتی قرار دارد؟
آهن اسفنجی هم در وضعیت مشابهی قرار دارد. با وجود این محصول با رشد 6 درصدی در حجم صادرات، اما در ارزش صادراتی افت درصدی پیدا کرده‌است.
گندله سنگ‌آهن و کنسانتره سنگ‌آهن به‌ترتیب سه میلیون 210 هزار تن و دو میلیون و 992 هزار تن صادرات داشتند که این نشان‌دهنده رشد شش درصدی و 13 درصدی در حجم صادرات این محصولات است.
این محصولات در ارزش صادراتی هم به‌ترتیب 267 میلیون دلار و 222 میلیون دلار برای کشور ارزش‌آوری داشتند که نسبت به مدت مشابه سال قبل 16 درصد و 57 درصد رشد داشتند.
کاهش واردات در همه‌موارد نشانه مثبت نیست / واردات تیرآهن از نظر ارزش 13 درصد کاهش داشت
واردات هم همچون تولید و صادرات کاهش چشمگیری داشته که این امر در تمام موارد یک نشانه مثبت نیست. به‌طور مثال، واردات تیرآهن از نظر حجم، در سه‌ماهه نخست سال 1403، در محدوده 1800 تن قرار داشت، اما این میزان با افت 6 درصدی به 1700 تن رسید.
از نظر ارزش هم در سال 1403، واردات این محصول در محدوده یک میلیون و 500 هزار دلار قرار داشت، اما حالا این میزان با کاهش 13 درصدی به یک‌میلیون و 300 هزار دلار رسیده است.
واردات میلگرد هم از هفت هزار و 800 تن در سه‌ماهه ابتدایی سال 1403، به 4000 تن کاهش یافته که این به‌معنای افت 49 درصدی این محصول نسبت به مدت مشابه سال قبل است. از نظر ارزش هم میزان واردات این محصول از 10 میلیون و 800 هزار دلار به هشت میلیون دلار رسید و افت 30 درصدی را به ثبت رساند.
حجم واردات نبشی، ناوگانی و سایر مقاطع هم سال گذشته 12 هزار و 100 تن بود که این میزان امسال به 9 هزار تن کاهش یافته که این به‌معنای کاهش 29 درصدی واردات این محضول نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
ارزش وارداتی این محصول هم در سه‌ماه نخست امسال هشت میلیون دلار تخمین زده شده که نسبت به سال گذشته منفی 30 درصد افت داشته است.
میزان واردات کل مقاطع طویل فولادی هم از نظر حجم منفی 34 درصد و از نظر ارزش منفی 29 درصد سقوط کرده است.
واردات ورق گرم، سرد و‌پوشش‌دار در چه وضعیتی قرار دارد؟
میزان واردات ورق سرد، ورق گرم و ورق پوشش‌دار هم از نظر حجم به‌ترتیب 64 هزار تن، 57 هزار تن و 21 هزار تن بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب با افت 45 درصدی، 50 درصدی و 60 درصدی مواجه شدند.
ارزش محصولات وارد‌شده هم به‌ترتیب 68 میلیون دلار، 73 میلیون دلار و 19 میلیون دلار بود که این نشان‌دهنده کاهش 20 درصدی، 45 درصدی و 69 درصدی ارزش وارداتی این محصولات است.
حجم واردات کل محصولات فولادی در سال 1403، 319 هزار تن بود که در سه‌ماه نخست امسال با افت 39 درصدی به 196 هزار تن رسید. ارزش وارداتی این محصولات هم با افت 65 درصدی به 237 میلیون دلار رسید.
واردات بلیت و بلوم و اسلب در نوسان / رشد 80 درصدی ارزش وارداتی اسلب
واردات بیلت و بلوم و سلب هم نوسان داشتند. چراکه با وجود رشد 75 درصدی واردات بلیت و بلوم از نظر حجم، ارزش وارداتی آن منفی 65 درصد است. همچنین در بحث واردات اسلب هم حجم واردات 73 درصد و ارزش آن 80 درصد رشد داشته است.
واردات فولاد میانی هم از نظر حجم 130 درصد رشد و از نظر ارزش منفی 63 درصد افت داشته است.
نشانه‌های جدی از بحران ساختاری در زیرساخت‌های پشتیبان صنعت
براساس این گزارش، آنچه در دل آمار سه‌ماهه نخست سال 1404 از زنجیره فولاد ایران نمایان است، صرفاً کاهش تولید و صادرات نیست، بلکه نشانه‌ای جدی از بحران ساختاری در زیرساخت‌های پشتیبان صنعت، به‌ویژه انرژی، است.
ناترازی مزمن در عرضه برق و گاز که سال‌هاست صنایع انرژی‌بر ازجمله فولاد با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اکنون به مرحله‌ای رسیده که به صورت مستقیم خطوط تولید را متوقف کرده و زنجیره ارزش را مختل ساخته است.
قطعی‌های برق در تابستان، محدودیت گاز در زمستان و نبود برنامه مشخص برای تأمین پایدار انرژی به مانعی اساسی در برابر توسعه پایدار صنعت فولاد تبدیل شده است. در کنار بحران انرژی، نبود حمایت مؤثر از سوی دولت نیز به این بحران دامن زده است.
سیاست‌گذاری‌های متناقض، نبود مشوق‌های صادراتی برای محصولات با ارزش‌افزوده بالا و غفلت از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صنعتی، سبب شده است که تولیدکنندگان فولاد باوجود ظرفیت‌های بالا، در تنگنای عملیاتی و مالی قرار گیرند.
اگر دولت در مسیر رفع ناترازی انرژی و اصلاح سیاست‌های حمایتی تجدیدنظر نکند، تداوم روند فعلی می‌تواند منجر به افت شدید بهره‌وری، فرسودگی ظرفیت‌های تولید و عقب‌ماندگی بلندمدت صنعت فولاد ایران در رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی شود.