ایرانیان جهان - فارس / نشریه اکونومیست در تحلیلی نوشته، پایداری توافق آذربایجان و ارمنستان و طرح کریدور زنگزور در دست ترامپ نیست و قدرت‌های دیگر آینده را رقم می‌زنند.
امضای توافق میان ارمنستان و آذربایجان در روز جمعه، با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید، توجه رسانه‌های جهانی را به منطقه‌ای جلب کرد که سال‌هاست صحنه جنگ بوده است. به نوشته نشریه تخصصی «اکونومیست»، این توافق هرچند معاهده رسمی صلح نیست، اهداف مهمی دارد؛ از جمله تلاش برای عادی‌سازی روابط ارمنستان با ترکیه، که هنوز نامشخص است تحقق یابد یا خیر. این توافق آزمونی برای دیپلماسی آمریکا و ارمنستان و آذربایجان محسوب می‌شود. سند توافق شده نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان نکته‌ای کلیدی دارد؛ ارمنستان موافقت کرده مسیر حمل‌ونقلی تحت اداره آمریکا را در سراسر قلمرو خود باز کند تا آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل سازد.
ارمنستان و آذربایجان بیش از 35 سال است که درگیر جنگ‌اند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه 1980، جدایی‌طلبان تحت حمایت ارمنستان، منطقه قره‌باغ کوهستانی را که در داخل خاک آذربایجان بود، تصرف کردند و منطقه‌ای حائل ایجاد شد. این درگیری سال‌ها متوقف شده بود اما آذربایجان پس از رونق صنعت نفت و گاز، ارتشی قدرتمند با پهپادها و موشک‌های ترکی و اسرائیلی ساخت و در سال 2020 مناطق اطراف قره‌باغ کوهستانی را بازپس گرفت و در سال 2023 خود این سرزمین را نیز تصرف کرد که باعث فرار حدود 100 هزار ارمنی شد. روسیه که در دهه 90 از ارمنستان حمایت می‌کرد، این بار کنار کشید. از اوایل سال 2024 دو طرف به‌تدریج به سمت معاهده صلح پیش رفتند. مذاکرات پیشین تحت میانجیگری روسیه، ترکیه و گروه مینسک بود اما اخیرا مذاکرات مستقیم بین طرفین انجام شده است. در مارس همان سال، پیش‌نویس معاهده به توافق رسیدند.
بازار
موانع موفقیت این توافقاما دو مانع باقی ماند؛ اول، اصرار آذربایجان برای حذف هرگونه اشاره به قره‌باغ کوهستانی از قانون اساسی ارمنستان که مستلزم همه‌پرسی است. دوم، درخواست آذربایجان برای راه‌گذر حمل‌ونقل به نخجوان. در سال 2020، به‌عنوان بخشی از توافق آتش‌بس، علی‌اف و پاشینیان قرار گذاشته بودند این مسیر را با نظارت روسیه باز کنند اما بعد هر دو از دخالت روسیه منصرف شدند و نتوانستند جایگزینی بیابند. اکنون توافق شده است که ارمنستان این مسیر را برای 99 سال به آمریکا اجاره دهد و واشنگتن پیمانکارانی را برای اداره آن به کار گیرد. این مسیر که «راه ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» یا TRIPP نام گرفته، نقشی بلندمدت در امنیت منطقه برای آمریکا فراهم می‌کند. اکونومیست در ادامه می‌نویسد، ترامپ برای کسب این نقش، امتیازهایی به دو طرف داده است اما در میان هیاهوی ترامپی، کارهای زیادی برای نهایی شدن توافق باقی است.
در واشنگتن، علی‌اف و پاشینیان حروف اول نام خود را روی پیش‌نویس معاهده رسمی گذاشتند اما آن را امضا نکردند. درخواست آذربایجان برای تغییر قانون اساسی ارمنستان هنوز عملی نشده است. مزایای TRIPP بیشتر در نخجوان و منطقه کم‌جمعیت سیونیک در ارمنستان متمرکز خواهد بود اما امید است این مسیر بتواند قفل مذاکرات بیشتری را باز کند. با این حال، دلایل احتیاط فراوان است. پاشینیان محبوبیت کمی دارد و تنها 13 درصد ارامنه به او اعتماد دارند. ملی‌گرایان از جمله روبرت کوچاریان، رئیس‌جمهور پیشین، او را به مصالحه بر سر حاکمیت ارمنستان متهم می‌کنند. برگزاری همه‌پرسی خواسته آذربایجان، می‌تواند تفرقه‌برانگیز باشد و انتخابات سال آینده فرصتی به روسیه برای دخالت می‌دهد.
«زهر کشنده» از بین‌برنده توافق
از سوی دیگر، آذربایجان هم ممکن است روند صلح را مختل کند. علی‌اف، که از سال 2003 پس از پدرش، قدرت را به دست دارد، پیش‌تر تهدید کرده بود این راه‌گذر را با زور تصرف خواهد کرد. به نوشته این نشریه تحلیلی و تخصصی اقتصادی، علی‌اف به خیال‌پردازی‌های الحاق‌گرایانه‌ای مانند نامیدن ارمنستان به «آذربایجان غربی» دامن زده است. تحلیلگر اندیشکده چتم هاوس، لورنس بروئرز، هشدار می‌دهد که چنین اظهاراتی «زهر کشنده» برای صلح است و برتری نظامی آذربایجان، اعتماد ارمنستان را دشوارتر می‌کند. در طول تاریخ، صلح در قفقاز جنوبی همیشه توسط قدرت‌های خارجی برقرار شده است؛ در سال 2020 روسیه و ترکیه، در دهه 1990 گروه مینسک و در دهه 1920 بلشویک‌ها. حالا ترامپ آمریکا را به‌عنوان تازه‌ترین میانجی صلح معرفی کرده است اما اینکه این نقش پابرجا بماند یا نه، دیگر در کنترل او نیست. او اولین کسی نیست که تلاش کرده این توافق را جوش بدهد و حفظ آن نیز فراتر از اراده او و طرفین است.