ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رسانه‌های جهان دوشنبه 13 اکتبر روزی شلوغ و پرازدحام را سپری کردند، روزی مملو از تحرکات گوناگون در حوزه دیپلماسی. آغاز فرآیند صلح در غزه، تبادل زندانیان میان جنبش حماس و اسرائیل، سفر دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به سرزمین‌های اشغالی و سپس سخنرانی در کنست تنها بخشی از سوژه‌هایی بود که خبرنگاران رسانه‌های گوناگون باید به پوشش آنها می‌پرداختند. با این همه، چه‌بسا جذاب‌ترین بخش این روز پرخبر، برگزاری اجلاس صلح با ریاست مشترک آمریکا و مصر برای امضای توافق پایان جنگ غزه و غیبت ایران در این نشست بین‌المللی بود.
نشست شرمالشیخ شاهد حضور شمار قابل‌توجهی از رهبران جهان بود، از رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، امانول مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، فردریش مرتس صدراعظم آلمان و کی‌یر استارمر نخست‌وزیر بریتانیا گرفته تا عبدالله دوم پادشاه اردن و آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل. اما در میان این فهرست طولانی حاضران در این نشست، هیچ نماینده‌ای از سوی ایران حضور نداشت. عدم حضور ایران در شرمالشیخ واکنش‌ها و خوانش‌های گوناگونی در پی داشت و عده‌ای آن را براساس مصلحت کشور در اوضاع و احوال فعلی دانسته و برخی دیگر نیز آن را نوعی فرصت‌سوزی در عرصه دیپلماسی کشور تفسیر کردند. به تعبیر بسیاری جای خالی نماینده‌ای از ایران در قاب عکس یادگاری این اجلاس باقی ماند. ورای دوگانه فرصت‌سوزی یا مصلحت‌سنجی، انکار نمی‌توان کرد که خاورمیانه پس از نشست اخیر در مصر، همان منطقه‌ای نخواهد بود که پیش‌تر می‌شناختیم و باید در آینده منتظر تحولات و رویدادهای دیگری در این زمینه بود.
موضع رسمی درباره عدم حضور در شرمالشیخ
پس از دعوت مصر از ایران برای شرکت در نشست شرمالشیخ، گمانه‌زنی‌ها درباره حضور یا عدم حضور نماینده‌ای از کشورمان در این اجلاس بالا گرفت. ابتدا خبرگزاری تسنیم با قاطعیت از عدم حضور نماینده‌ای از ایران در این نشست خبر داد. سپس، خبرگزاری فارس روز یکشنبه 20 مهر گزارش داد که هنوز تصمیم قطعی درباره سفر ایران به مصر در دولت گرفته نشده است. در ادامه، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در پیامی توئیتری با رد این پیشنهاد، درباره عدم پذیرش دعوت به عمل‌آمده از ایران برای شرکت در اجلاس شرمالشیخ توضیحاتی ارائه داد.
عراقچی در پیامی توئیتری عنوان کرد: نمی‌توانیم با کسانی وارد تعامل شویم که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند. وی در این باره گفت: ایران از دعوت رئیس‌جمهور السیسی برای حضور در نشست شرمالشیخ سپاسگزار است. با وجود تمایل به تعاملات دیپلماتیک، نه رئیس‌جمهور پزشکیان و نه من، نمی‌توانیم با کسانی وارد تعامل شویم که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند. وزیر امور خارجه یادآور شد: با این حال، ایران از هر ابتکاری که به نسل‌کشی اسرائیل در غزه پایان دهد و به اخراج نیروهای اشغالگر منجر شود، استقبال می‌کند. عراقچی در ادامه افزود: ایران همواره نیرویی کلیدی برای صلح در منطقه بوده و خواهد بود. برخلاف رژیم نسل‌کش اسرائیل، ایران به دنبال جنگ‌های بی‌پایان نیست، به‌ویژه به هزینه متحدان ادعایی، بلکه در پی صلح پایدار، شکوفایی و همکاری است.
از سوی دیگر، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در توضیح دلایل ایران برای رد دعوت مصر گفت: دست آخر تصمیم بر این شد که مصلحت، شرکت نکردن در اجلاس شرمالشیخ است. وی در نشست هفتگی در این رابطه توضیح داد: جوانب این امر با دقت مورد بررسی قرار گرفت، در جلسات کارشناسی در وزارت خارجه و بیرون از وزارت خارجه ابعاد مثبت و منفی شرکت و یا عدم شرکت در این نشست مورد ارزیابی قرار گرفت و نهایتا تصمیمی که منافع و مصالح کشور را تامین کند گرفته و اعلام شد. بقایی همچنین با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران تحولات ناشی از طرح صلح ترامپ را با دقت ارزیابی می‌کند، گفت: ایران در جایگاهی است که می‌تواند هر تهدید را به فرصت تبدیل کرده و از دل چالش‌ها، مسیر تحقق منافع ملی خود را ترسیم کند.
واکنش‌ها
خبر عدم حضور ایران در نشست شرمالشیخ البته واکنش‌های گوناگونی را در میان صاحب‌نظران و کارشناسان داخلی و خارجی به دنبال داشت. عده‌ای چنین اقدامی را عاقلانه توصیف کرده و عنوان کردند که حضور نماینده‌ای از تهران در این اجلاس در واقع اقدامی واقع‌بینانه نبوده و عده‌ای دیگر نیز این تصمیم را در مقام فرصت‌سوزی از سوی دستگاه دیپلماسی تلقی کرده و آن را مورد انتقاد قرار دادند.
غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در واکنش به اظهارات عراقچی درباره عدم حضور هیات ایرانی در اجلاس شرم الشیخ، طی پیامی در شبکه ایکس گفت: «سوال: صدام بیشتر حمله و جنایت نکرد؟ زینب(ع) در مجلس ابن‌زیاد نرفت و رسوایش نکرد؟ شما می‌رفتید افشاگری می‌کردید و مظلومیت ملت ایران را فریاد می‌زدید. بهتر نبود؟» عبدالله رمضان‌زاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، نیز در شبکه اجتماعی ایکس به عدم شرکت سران ایرانی در اجلاس شرم الشیخ واکنش نشان داد و گفت: «منطق وزیر خارجه ما: ما با کسانی که به ملت ما صدمه زده‌اند و هنوز هم تهدید یا تحریم می‌کنند تعامل (بخوانید مذاکره) نمی‌کنیم! سوال این است: آیا وزارت خارجه فقط برای تعامل با دوستان است؟ جنگ‌ها چگونه پایان می‌یابند؟ اختلافات بین دولت‌ها چگونه حل می‌شود؟ و ده‌ها سوال دیگر!» حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی وقت حسن روحانی، به این اقدام واکنش نشان داد و خطاب به مسعود پزشکیان نوشت: «اگر در زمان جنگ ایران و عراق جنابعالی بر سر کار بودید، شاید ما هنوز با عراق در حال جنگ بودیم. قرار بود از عربستان نگذریم، اما گذشتیم؛ قرار بود با صدام صلح نکنیم، اما کردیم. تاریخ سیاست ایران، تاریخ عبور از جنگ با تدبیر است، نه ماندن در میدان آن.»
یک روزنامه‌نگار و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در پیامی در شبکه ایکس عنوان کرد: «نپذیرفتن دعوت رسمی رئیس جمهوری مصر از همتای ایرانی‌اش برای شرکت در نشست شرمالشیخ، افزون بر یک فرصت‌سوزی آشکار، مصداق ضرب‌المثل کاسه داغ‌تر از آش شدن است. در خاورمیانه شما یا دور میز شام نشسته‌ای یا خودت بخشی از منوی غذا هستی.» این در حالی است که علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، نیز در پیامی در شبکه ایکس در واکنش به تصمیم عدم حضور نماینده‌ای از ایران در نشست شرمالشیخ نوشت: «هیچ‌وقت فرصت را برای از دست دادن فرصت‌ها از دست نده.» از سوی دیگر، یک کارشناس منازعات خاورمیانه در پیامی توئیتری عنوان کرد که حضور ایران در شرمالشیخ امتیاز بزرگی برای ترامپ محسوب می‌شود. وی افزود: «به همین جهت هم واشنگتن از ایران برای حضور در این نشست دعوت کرده است. باید محاسبه کرد که حضور یا عدم حضور چه پیامدها و نتایج مثبت یا منفی به دنبال خواهد داشت و متناسب با آن تصمیم گرفت.» در ادامه علیرضا سلیمی، نماینده مجلس شورای اسلامی، درباره عدم حضور ایران در اجلاس شرمالشیخ بیان کرد: «اینکه جمهوری اسلامی در شرمالشیخ شرکت نکرده است به دلیل این است که جمهوری اسلامی بازیگر اصلی در این میدان‌هاست و قرار نیست به تماشاگر تبدیل شود تا دیگران تصمیم بگیرند و ایران تماشا کند.»
پایبندی ایران به دیپلماسی چندلایه
به موازات واکنش‌های موافق و مخالف، بازار تحلیل رسانه‌ها هم بسیار داغ بود. روزنامه الاخبار، طی گزارشی به ابعاد عدم موافقت ایران با حضور در نشست شرمالشیخ پرداخت. این روزنامه طی مقاله‌ای عنوان کرد که ایران با خودداری از شرکت در اجلاس شرمالشیخ، بر پایبندی خود به دیپلماسی مقاومت و حضور منطقه‌ای‌اش تاکید می‌کند. این روزنامه افزود: درحالی‌که هدف ظاهری اجلاس مصر صلح و بازسازی است، از دیدگاه ایران، موضوع بسیار فراتر است. به نظر می‌رسد قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در حال بازتعریف جغرافیای سیاسی مقاومت هستند، درحالی‌که ایران متوجه است که نتیجه چنین کنفرانس‌هایی می‌تواند موقعیت محور مقاومت را در سال‌های آینده تضعیف یا تثبیت کند. الاخبار می‌نویسد: در عین حال، ایران متوجه است که ادامه تشدید تنش در همه جبهه‌ها، به ویژه پس از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در سپتامبر گذشته و افزایش فشارهای اقتصادی ناشی از آن، می‌تواند پرهزینه باشد. از این رو، اجماع تدریجی در داخل کشور پیرامون لزوم ایجاد تعادل بین مقاومت و دیپلماسی در حال شکل‌گیری است. به عبارت دیگر، ایران ضمن حفظ روابط خود با حماس، حزب‌الله و دیگر گروه‌های مقاومت، به دنبال استفاده از ابزارهای دیپلماتیک برای مدیریت بحران‌های آینده است.
الاخبار افزود: در این زمینه، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در حال حرکت به سمت نوعی دیپلماسی چندلایه است، به این معنی که همزمان در مسیر مقاومت و گفت‌وگو حرکت می‌کند. ایران احتمالا نقش خود را در حاشیه اجلاس از طریق دیپلماسی پنهان و ارتباط با بازیگران غیرغربی، از جمله روسیه، چین و قطر، بدون شرکت مستقیم در اجلاس، تثبیت خواهد کرد. این رویکرد به ایران اجازه می‌دهد از یک سو خود را به عنوان حامی مقاومت معرفی کند، و از سوی دیگر، راه را برای تعامل مجدد با توافقات منطقه‌ای باز نگه دارد.
راز دعوت از ایران، آغاز دوباره دیپلماسی است
در سوی دیگر تحلیل‌ها، پایگاه اینترنتی امواج مدیا طی گزارشی مدعی شد که به‌رغم مخالفت ایران با حضور در نشست شرمالشیخ، اما در صورت ارائه پیشنهاد منصفانه آمریکا وارد گفت‌وگو خواهد شد. امواج مدیا به نقل از منابع آگاه مدعی شد که طرح دعوت از مقامات ایرانی برای این نشست، چند روز پیش با هدف آغاز دوباره دیپلماسی بین ایران و ایالات متحده مطرح شده است. ایران به‌طور علنی تاکید دارد تا زمانی که تحت تهدید حملات بیشتر از سوی آمریکا قرار دارد، مستقیما با دولت دونالد ترامپ مذاکره نخواهد کرد. با این حال، به نظر می‌رسد مانع اصلی، نبود پیشنهادی از سوی ایالات متحده است که از دید جمهوری اسلامی عملی و قابل پذیرش باشد.یک منبع آگاه در گفت‌وگو با امواج مدیا عنوان کرد: ایران همواره آماده بوده است هر پیشنهاد منصفانه، متوازن و سودمند متقابل از سوی ایالات متحده را برای پیشبرد مسیر حل اختلاف بر سر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود بررسی کند. این منبع افزود در صورتی که چنین ابتکاری ارائه شود، وزیر امور خارجه وارد عمل خواهد شد.
بازار ![]()