ایرانیان جهان - وطن امروز / متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رضا عمویی| در حالی که تا همین چند سال پیش، برخی کشورهای اروپا شاهد برگزاری اعتراضات ضدانرژی هسته‌ای بودند اما به نظر می‌رسد حرکت جهان اکنون به سمت بازگشت دوباره به دوره هسته‌ای است. طی دهه گذشته اعتراضات ضدانرژی هسته‌ای در جهان پس از آن گسترش یافت که تاسیسات هسته‌ای ژاپن بر اثر زمین‌لرزه و سونامی 14 سال پیش توهوکو آسیب دید و این آسیب‌دیدگی به یک موج جهانی علیه استفاده از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز منجر شد. ساعت 14 و 46 دقیقه (به وقت محلی) 11 مارس 2011، زلزله‌ای به قدرت 9 ریشتر در نزدیکی سندای در استان میاگی در شمال شرق ژاپن به مدت 173 ثانیه زمین را به لرزه درآورد. این زمین‌لرزه خسارات بسیار زیادی شامل تخریب شدید جاده‌ها و راه‌آهن و ایجاد آتش‌سوزی در برخی مناطق را بر ژاپن وارد کرد و حدود 4.4 میلیون خانوار در شمال شرق ژاپن بدون برق و 1.4 میلیون نفر بدون آب ماندند و حداقل 3 رآکتور هسته‌ای در پی انباشته شدن گاز هیدروژن منفجر شدند. دولت ژاپن بلافاصله اعلام کرد تمام مناطق در شعاع 20 کیلومتری نیروگاه هسته‌ای یک فوکوشیما و 10 کیلومتری نیروگاه هسته‌ای 2 فوکوشیما که متعلق به شرکت برق توکیو هستند تخلیه شده. حال 14 سال پس از آن حادثه، رسانه‌های ژاپن گزارش داده‌اند فرماندار استان نیگاتا قرار است مجوز بازگشایی بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای جهان در این استان را صادر کند.
گفته‌شده کاهش هزینه‌های زندگی مردم یکی از محورهای اصلی فعالیت‌های «سانائه تاکاییچی» به عنوان نخست‌وزیر جدید ژاپن است. از این رو وی سیاست خود را بر راه‌اندازی مجدد نیروگاه‌های هسته‌ای کشور متمرکز کرده تا وابستگی توکیو به واردات گاز طبیعی مایع کاهش یابد. ژاپن پس از چین در رتبه دوم واردات گاز مایع طبیعی در جهان قرار دارد. موافقت فرماندار استان نیگاتا برای از سرگیری فعالیت‌های نیروگاه «کاشیوازاکی کاریوا»، گامی در راستای سیاست تقویت امنیت تامین انرژی در این کشور است.
ژاپن تاکنون 11 رآکتور را با مجموع ظرفیت 10 هزار و 647 مگاوات راه‌اندازی کرده است، در حالی که پیش از فاجعه فوکوشیما شرکت‌های برق ژاپن 54 رآکتور فعال داشتند. نخست‌وزیر جدید ژاپن چند هفته پیش نیز در سخنرانی خود در پارلمان این کشور عنوان کرده بود منابع انرژی غیرفسیلی مثل انرژی هسته‌ای و سلول‌های خورشیدی برای ژاپن مهم هستند و از انرژی هسته‌ای به عنوان کلیدی برای تامین امنیت انرژی یاد کرده بود.
بازار ![]()
نیاز جهان به انرژی هسته‌ای
با وجود برخی اعتراضات در سال‌های گذشته علیه استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای در کشورهای غرب مانند آلمان و فرانسه اما امروز جهان به میزان زیادی به افزایش تولید انرژی، بویژه برق تولیدشده از انرژی هسته‌ای نیاز دارد. گزارش انجمن جهانی هسته‌ای حاکی از آن است تقاضای برق 2 برابر سریع‌تر از مصرف کلی انرژی در حال افزایش است و احتمالاً تا سال 2040، سرعت رشد مصرف برق چندین برابر هم خواهد شد. در حال حاضر انرژی هسته‌ای، به عنوان دومین منبع بزرگ برق کم‌آلاینده در جهان پس از انرژی برق‌آبی، 10 درصد برق جهان و حدود 25 درصد برق اروپا را تأمین می‌کند و گزارش آژانس جهانی انرژی پیش‌بینی کرده در 2 دهه آینده، نیاز جهانی به برق 6 برابر بیشتر از میزان فعلی خواهد بود.
بر اساس گزارش آژانس جهانی انرژی، بیشتر تاسیسات انرژی هسته‌ای موجود امروز در جهان، در کشورهای دارای اقتصادهای پیشرفته قرار دارد. با این حال طی چند سال گذشته بیشتر پروژه‌های هسته‌ای در حال ساخت در چین دنبال شده و چین امروز در مسیر پیشی گرفتن از آمریکا و اروپا در تامین برق هسته‌ای است. پیش‌بینی شده چین تا سال 2030 آمریکا و اروپا را از نظر تولید برق هسته‌ای پشت سر گذارد. روسیه نیز بازیگر مهمی در فناوری هسته‌ای است. گزارش‌‌ها نشان می‌دهد از 52 رآکتوری که از سال 2017 تاکنون در سراسر جهان در حال ساخت بوده، 25 رآکتور طراحی چینی و 23 رآکتور دیگر طراحی روسی دارند.
بازگشت اروپا به دوره هسته‌ای
بسیاری از کشورهای اروپا طی چند سال گذشته مسیر بازگشت به انرژی هسته‌ای را دنبال کرده‌اند. طی چند سال گذشته بلغارستان، کرواسی، چک، فنلاند، فرانسه، مجارستان، لهستان، رومانی، اسلواکی و اسلوونی از کمیسیون اروپا خواسته‌اند انرژی هسته‌ای را در چارچوب طبقه‌بندی سبز اتحادیه اروپایی بگنجاند و آن را به عنوان یک فناوری کم کربن به رسمیت بشناسد.
به گفته وزرای اقتصاد و انرژی 10 کشور اروپا، «انرژی هسته‌ای باید بخشی از راه‌حل» برای مقابله با تغییرات اقلیمی و همچنین بحران انرژی فعلی و نوسانات قیمت باشد. آخرین آمار حاکی از آن است حدود یک‌چهارم انرژی اتحادیه اروپایی هسته‌ای است و بیش از نیمی از آن در فرانسه تولید می‌شود. در مجموع، بیش از 150 رآکتور هسته‌ای در 27 کشور عضو اتحادیه اروپایی فعالند.
امانوئل مکرون هم بتازگی یک طرح سرمایه‌گذاری به ارزش 30 میلیارد یورو ارائه کرده که شامل 8 میلیارد یورو برای انرژی‌های تجدیدپذیر، هیدروژن سبز و انرژی هسته‌ای است. دفتر ریاست جمهوری فرانسه اعلام کرده دولت یک میلیارد یورو برای رآکتورهای کوچک هسته‌ای اختصاص خواهد داد. فرانسه بیش از دوسوم برق خود را از نیروگاه‌های هسته‌ای تامین می‌کند و دولت این کشور به دنبال افزایش انرژی هسته‌ای در سبد تامین انرژی خود است.
تومیسلاو چوریچ، وزیر انرژی کرواسی هم خبر داد این کشور و اسلوونی بزودی مذاکرات رسمی درباره طرح‌های مربوط به ساخت فاز دوم نیروگاه هسته‌ای مشترک کرشکو را آغاز خواهند کرد. وی افزود کشورش در حال بررسی امکان امضای قرارداد 10 ساله با مجارستان برای خرید برق از نیروگاه هسته‌ای پاکس این کشور است. مجارستان نیز در حال همکاری با روسیه برای توسعه نیروگاه هسته‌ای فعلی خود روی پروژه پاکس 2 است.
رومانی هم قصد دارد نیروگاه هسته‌ای سرناودا خود را با همکاری کانادا نوسازی کرده و توسعه دهد و بلغارستان نیز از توسعه نیروگاه هسته‌ای کوزلودو دست نکشیده و همچنان به دنبال ساخت واحدهای مشابه دیگری از نیروگاه هسته‌ای نسل جدید است. بلژیکیها هم قوانین مربوط به ممنوعیت استفاده از انرژی هسته‌ای را کنار گذاشته‌اند و بتازگی پارلمان فدرال بلژیک با اکثریت آرا به لغو قانون سال 2003 درباره انرژی هسته‌ای رای داد. این قانون خواستار کنار گذاشتن تدریجی انرژی هسته‌ای و ممنوعیت ساخت تاسیسات جدید تولید انرژی هسته‌ای بود اما با لغو آن، بلژیکیها نشان دادند بار دیگر به سمت استفاده از انرژی هسته‌ای حرکت می‌کنند.
کشور اروپایی دانمارک نیز از جمله کشورهای غرب است که در حال تجدیدنظر در سیاست‌های مربوط به انرژی هسته‌ای است. 40 سال پیش - سال 1985 - پارلمان وقت دانمارک مصوبه‌ای را تبدیل به قانون کرد که بر اساس آن، نیروگاه‌های هسته‌ای در این کشور ساخته نخواهند شد اما 6 ماه پیش، در پارلمان دانمارک رای‌گیری برای استفاده از انرژی هسته‌ای انجام شد و دوسوم نمایندگان از آغاز تحقیقات درباره استفاده دوباره از انرژی هسته‌ای برای افزایش امنیت انرژی خود حمایت کردند.
ایتالیا احتمالا تنها عضو بدون هیچ نیروگاه هسته‌ای در میان کشورهای گروه 7 است اما این کشور نیز تحت تاثیر حمله روسیه به اوکراین، به دنبال کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی است و دولت این کشور به دنبال بازنگری در رویکرد خود در قبال انرژی هسته‌ای است. برنامه‌های دولت ایتالیا برای گسترش فعالیت هسته‌ای شامل راه‌اندازی نسل جدیدی از رآکتورهای کوچک‌تر هسته‌ای، استفاده از انواع جدید نیروگاه‌های هسته‌ای تا سال 2050 و تامین حداقل 11 درصد تقاضای انرژی ایتالیا از مسیر هسته‌ای تا سال 2050 است.
دولت سوئد نیز در لایحه بودجه سال 2026، چارچوب قانونی برای تأمین مالی پروژه‌های جدید انرژی هسته‌ای را پیشنهاد داده است. اکتبر 2022، دولت ائتلافی راست میانه سوئد موضع مثبتی نسبت به انرژی هسته‌ای اتخاذ کرد و نوامبر 2023، از نقشه راهی رونمایی کرد که ساخت تاسیسات جدید تولید انرژی هسته‌ای را تعیین می‌کرد.
در آلمان پس از حادثه برای نیروگاه فوکوشیمای ژاپن در سال 2011، در طول چند ماه تظاهرات گسترده ضدهسته‌ای برگزار شد و سرانجام دولت وقت مرکل اعلام کرد تمام نیروگاه‌های هسته‌ای کشور تا سال 2022 تعطیل خواهد شد. با این حال با ادامه جنگ اوکراین، «اولاف شولتس»، صدراعظم پیشین آلمان سال گذشته اعلام کرد فعالیت نیروگاه‌های هسته‌ای آلمان همچنان ادامه خواهد داشت تا از کمبود انرژی جلوگیری شود.
انرژی هسته‌ای آمریکا با حمایت 2 حزبی
در آمریکا نیز طی چند سال گذشته تمایل به استفاده از انرژی هسته‌ای افزایش یافته و طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات «پیو» که طی 4 ماه گذشته انجام شده، 6 نفر از هر 10 بزرگسال آمریکایی اکنون می‌گویند طرفدار نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتر برای تولید برق هستند. این رقم سال 2020 فقط 43 درصد بود.
نکته جالب آن است که هم دولت ترامپ و هم دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان کنگره از گسترش انرژی هسته‌ای حمایت می‌کنند. ترامپ نیز در چند ماه اخیر 4 فرمان اجرایی با هدف افزایش چشمگیر ظرفیت هسته‌ای آمریکا صادر و یک قانون مهم را امضا کرده که بر اساس آن مشوق‌های مالیاتی بسیاری برای انرژی هسته‌ای در نظر گرفته خواهد شد.
البته نمی‌توان این را نیز از نظر دور داشت که آمریکایی‌ها همزمان با افزایش تلاش‌ها در حوزه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، تحرکات هسته‌ای خود را در حوزه تسلیحاتی نیز شدت بخشیده‌اند که این موضوع باعث نگرانی بسیاری نسبت بشدت گرفتن رقابت هسته‌ای تسلیحاتی در جهان شده است. آزمایش اخیر هسته‌ای آمریکا که هفته گذشته تایید شد، بزرگ‌ترین نشانه این است که آمریکا به دنبال برهم زدن توازن هسته‌ای جهان به قیمت انجام آزمایش‌های تسلیحاتی هسته‌ای است. این مساله باعث شده فعالیت‌های هسته‌ای آمریکا با نگرانی بیشتری از سوی کارشناسان و ناظران صلح دنبال شود و بسیاری دولت دوم ترامپ را به ماجراجویی هسته‌ای و تشدید ناامنی جهانی متهم کنند.