بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست 
فائزه مومنی| صداوسیما در برنامه «عصر خانواده» مدتی است با تبلیغات پرهیجان، یک سایت همسریابی خاص را ترویج می‌کند و از دستاوردهای آن مانور می‌دهد؛ برنامه صراحتاً به بینندگان توصیه کرده: «از همه دختران و پسران مجرد می‌خواهم در سایت آدم و حوا ثبت‌نام کنند» و قصه‌های موفقیت‌ حتی در حد چند ساعت برای یافتن همسر آینده را بازگو می‌کند. در واقع در هر مهمانی و مراسمی که مهمانانی در آستانه ازدواج حضور دارند، تیم برنامه «عصر خانواده» اصرار می‌کند حتماً در این سایت ثبت‌نام کنند. درحالی که این تبلیغات اغواگرانه می‌خواهد نقص فضا و روندهای طولانی خواستگاری سنتی را «چون زمان‌بر و هزینه‌بردار» نمایش دهد، بسیاری از کارشناسان و کاربران آن را ساده‌سازی آسیب‌زا می‌دانند. به نظر می‌رسد صداوسیما با این رویکرد تلاش دارد انگاره «خلأ راهکار ازدواج جوانان» را پر کند؛ اما آیا واقعاً مشکل اصلی ازدواج ‌نیافتن نیمه مناسب است یا مسائل دیگری باعث سردرگمی جوانان شده است؟
هشدار پلیس فتا و واقعیت سایت‌ها
پاسخ ناظران اغلب این است که بست و بنای نابه‌سامانی در فضای مجازی است و خود این سایت‌ها مسبب عمده مشکلات هستند. رئیس پلیس فتا اخیراً صراحتاً اعلام کرد: «اغلب این سایت‌های همسریابی فاقد هرگونه مجوز قانونی هستند و بسیاری از آنها صرفاً با هدف فریب کاربران و ارتکاب کلاهبرداری طراحی شده‌اند». به گفته سردار وحید مجید، کسانی که در این سایت‌ها ثبت‌نام می‌کنند، معمولاً طعمه وعده‌های دروغین شده و زیان‌های مالی و حیثیتی قابل توجهی متحمل می‌شوند. او تاکید کرده: به ‌واسطه نگرانی‌های آبرویی، بسیاری از مال‌باختگان همسریابی جرأت شکایت نمی‌کنند، ولی پلیس با اقدامات فنی شبانه‌روزی صفحات متخلف را شناسایی و مسدود می‌کند. آمارهای پلیس فتا نشان می‌دهد؛ بیش از 95 درصد سایت‌های همسریابی و صیغه‌یابی بدون مجوز فعال‌اند و حدود همان 95 درصد، پس از دریافت پول حق عضویت، کوچک‌ترین خدمتی ارائه نمی‌کنند. سازوکار اغلب این سایت‌ها به این صورت است که ابتدا کاربران را با تبلیغات فریبنده جذب می‌کنند، سپس برای ارائه «خدمات خاص» درخواست واریز وجه می‌کنند و در نهایت ارتباط را قطع می‌نمایند.
بازار
معمولاً در این میان سوءاستفاده از اطلاعات شخصی هم رایج است. کارشناسان فتا هشدار می‌دهند حتی در نمونه‌های دارای مجوز، پایگاه‌های همسریابی صرفاً به آموزش «شیوه انتخاب همسر» می‌پردازند و هیچ فایل بایگانی از اطلاعات خصوصی کاربران تشکیل نمی‌دهند. بنابراین توصیه می‌شود فردی اطلاعات شناسنامه‌ای یا خصوصی خود را در این سایت‌ها فاش نکند. به تعبیر یک کارشناس سایبری، «اکثر سایت‌های همسریابی فقط مکان دوست‌یابی یا ارتباطات نامتعارف هستند و با خرید‌وفروش اطلاعات افراد درآمدهای نجومی کسب می‌کنند». در نتیجه، تبلیغ یک سایت مشخص در صداوسیما دقیقاً همان نقطه‌ای را هدف گرفته که پلیس فتا قبلاً درباره آن هشدار داده است: فضایی بی‌ضابطه و بالقوه کلاهبردار.
واکنش وزارت ورزش و جوانان
در تلاشی موازی برای قانونمند کردن فضای همسریابی آنلاین، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در اسفندماه گذشته از اعطای مجوز فعالیت به 205 مرکز همسریابی (آنلاین و حضوری) خبر داد. به گفته علیرضا رحیمی، این مراکز تحت نظارت فعال وزارت هستند و پاسخگوی هرگونه ایراد خواهند بود. وی ضمن تایید وجود ده‌ها سایت و مرکز غیرمجاز، گفت: این مراکز مجاز صرفاً به «مشاوره و همسان‌گزینی» می‌پردازند و نقشی فراتر از این ندارند. رحیمی با اشاره به اینکه مجوزها تنها مشاوره همسرگزینی است، بر لزوم جلوگیری نیروی انتظامی از فعالیت سایت‌های غیرمجاز تاکید کرد.
همچنین، در اطلاعیه وزارت ورزش تصریح شد: این مراکز فاقد بایگانی اطلاعات شخصی کاربران هستند، یعنی هیچ‌کس اطلاعات خصوصی شما را ثبت نمی‌کند و فقط راهنمایی ازدواج ارائه می‌شود. این موضع در تضاد آشکار با ادعاهای تبلیغاتی آن سایت خاص است.
اگر صداوسیما ادعا می‌کند این سایت «راه‌حل ازدواج جوانان» است، باید توجه شود طبق مصوبه رسمی، هیچ مرکز مجاز حق ذخیره پروفایل افراد را ندارد و کار آنها صرفاً مشاوره پیش از ازدواج است. به تعبیر برخی ناظران، این طرح قانونی اساساً طراحی شده که «همسریابی مجازی» را در قالبی ایمن زیر نظر دولت نگه دارد و از فعالیت آشکار سایت‌های سودجو جلوگیری کند، اما تبلیغ آزاد یک سایت خاص در رسانه ملی درست خلاف فلسفه این نظارت عمل می‌کند.
تجربه جهانی و تفاوت‌های فرهنگی
در کشورهای پیشرفته، سایت‌های همسریابی معمولاً چارچوب‌های قانونی و استانداردهای روشنی دارند؛ به طوری که محافظت از حریم خصوصی کاربران و امنیت اطلاعات، جزئی از ساختار آنهاست. با این حال، تخلف و فریب در هیچ‌ جا کاملاً حذف نشده است. به‌عنوان مثال، کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) در سال 2020 گزارش داد؛ بیش از 30 میلیون دلار از طریق کلاهبرداری‌های مرتبط با سایت‌های دوستیابی و همسریابی از دست رفته است. در بریتانیا نیز در سال 2018 پلیس ملی جرائم سایبری اعلام کرد؛ بیش از 5 میلیون پوند از این راه تلف شده است. این آمارها نشان می‌دهد: «فریب‌خوردگی در سایت‌های همسریابی یک مشکل جهانی است و کاربران باید با احتیاط عمل کنند».
تفاوت اصلی اما در نحوه نظارت و فرهنگ استفاده است. در غرب معمولاً این سایت‌ها به بازار خدمات تخصصی ازدواج تبدیل شده‌اند و حتی پدیده «همسریابی از طریق دولت» یا آژانس‌های مشاوره ازدواج هم مرسوم است. اما در فضای ایرانی، فقدان حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی برای ازدواج جوانان و همچنین بوروکراسی‌های دشوار، انگیزه رجوع به راه‌های سریع‌القلب مثل سایت‌های همسریابی را بالا برده است. کارشناسان فرهنگی معتقدند حل ریشه‌ای مشکل ازدواج نیازمند ارتقای شرایط واقعی ازدواج (اشتغال، مسکن، فرهنگی) است، نه جایگزینی کامل واسطه‌گری سنتی با پلتفرم‌های دیجیتال.
تحلیل پژوهشگران و نتایج
جامعه‌شناسان و متخصصان حوزه خانواده نیز از منظر انتقادی به موضوع نگاه می‌کنند. برای مثال، دکتر غلامحسین قانعی‌راد در کتاب «زوال پدرسالاری» نقل می‌کند: وقتی مسئولان حمایت از ازدواج، جوانان را به ارسال مشخصات‌شان به سایت‌ها تشویق می‌کنند اما خود حاضر به پیشگام شدن و ثبت اطلاعات فرزندان‌شان نیستند، در واقع فقط می‌خواهند بگویند: «ما کاری کرده‌ایم». او معتقد است روزگاری واسطه‌های انسانی (نامادری، خواهرزاده‌ها، معتمد خانواده و …) به طور طبیعی افراد مناسب برای ازدواج را به یکدیگر معرفی می‌کردند، نه به‌عنوان شغل؛ اما اکنون «واسطه‌های تکنولوژیک جایگزین واسطه‌های انسانی شده‌اند و این شیفتگی به تکنولوژی، علاوه بر مردم، در میان مسئولان هم وجود دارد. زمانی که راهکار اجتماعی ندارند به روش‌های مدرن روی می‌آورند و این امر تضعیف بیشتر ساختارهای اجتماعی خواهد شد». به بیان او، هرچه روابط ازدواج «بی‌واسطه‌تر و چهره‌به‌چهره‌تر» باشد، از عمق و پایداری بیشتری برخوردار است. این نظر صریحاً نشان می‌دهد که فربه شدن نقش فناوری در آشنایی‌های ازدواج لزوماً به نفع ثبات خانواده نیست.
کارشناسان روانشناسی و جامعه‌شناسی خانواده نیز بر این نکته تاکید دارند که معرفی ساده مسائل پیچیده با وعده‌هایی چون «کلیک و همسر مناسب» نوعی ساده‌سازی خطرناک است. به گفته آنها، مشکلات ازدواج جوانان عمدتاً اقتصادی و اجتماعی است، نه فقدان پلتفرم دیجیتال. جالب آنکه در چند سال اخیر نظرسنجی‌های داخلی هم نشان داده بیش از نیمی از جوانان مجرد راه‌حل اصلی فرار از چالش‌های ازدواج را رفع موانع محیطی (استخدام، مسکن، تعاملات اجتماعی) می‌دانند و نه عضویت در سایت‌های همسریابی. علاوه بر این، تجربه بعضی کاربران ایرانی نشان می‌دهد بسیاری از کسانی که در سایت‌های همسریابی مجازی ثبت‌نام کرده‌اند، نه‌تنها به ازدواج نرسیده‌اند، بلکه گرفتار کلاهبرداری‌های مالی و عاطفی شده‌اند. اگرچه نمونه‌هایی از «ازدواج مجازی موفق» نیز گاه روایت می‌شود، اما به اذعان مراجع رسمی، اغلب این داستان‌ها تک‌درختان نادری هستند و کلیت ماجرا ابری ناخوشایند دارد.