ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
خاورمیانه در حال تغییر و تحولی چشمگیر است؛ البته نه آن‌گونه که ایالات متحده و رهبران منطقه‌‌ای کمتر از دو سال پیش تصور می‌‌کردند. پیش از حملات حماس در 7 اکتبر 2023، سال‌ها مذاکرات طاقت‌‌فرسا، عربستان سعودی را در آستانه توافقی تاریخی برای به رسمیت شناختن دیپلماتیک اسرائیل قرار داده بود. این امر می‌توانست ائتلاف اسرائیل و اعراب علیه ایران را تقویت، حمایت ایالات متحده از امنیت عربستان را تضمین و راه را برای پذیرش بیشتر اسرائیل در جهان عرب هموار کند.
به گزارش وال‌‌استریت ژورنال، اما جنگ 12روزه بین ایران و اسرائیل، محاسبات زیربنایی آن توافق پیشنهادی را به هم ریخت. این گزارش مدعی است که این جنگ 12روزه، پایان جنگ‌‌هایی بود که متحدان شبه‌‌نظامی قدرتمند ایران، مانند حزب‌‌الله و حماس، را تضعیف کرد، به فروپاشی رژیم اسد در سوریه کمک کرد و در نهایت به ایران آسیب رساند. دولت ترامپ و رژیم اسرائیل اعلام کرده‌‌اند که می‌‌خواهند برای عادیسازی روابط با دولت‌های عربی تلاش جدیدی انجام دهند. اما با توجه به وضعیت کنونی ایران، عربستان سعودی انگیزه کمتری برای کنار گذاشتن سایر نگرانی‌ها و پیشبرد این روند دارد.
مقامات ارشد کشورهای خلیج فارس نگرانند که سرمایه‌گذاری آنها در روابطشان با واشنگتن، از جمله میزبانی سفر مهم رئیس‌جمهور ترامپ به خلیج فارس در ماه گذشته، به نفوذ آنها منجر نشده باشد. تشویق مکرر ترامپ به حملات اسرائیل و تهدیدها علیه ایران، آنها را از یک جنگ گسترده‌‌تر ترسانده است. در نهایت، ترامپ دستور حمله محدود به سایت‌‌های هسته‌‌ای اصلی ایران را صادر کرد، سپس آتش‌‌بس برقرار کرد که به جنگ پایان داد و در مقطعی به اسرائیل هشدار داد که بمب‌‌افکن‌‌های خود را برگرداند. اما درحالی‌که از بدترین سناریوها اجتناب شد، رهبران خلیج فارس قبل از هرگونه اقدامی، چشم‌‌انداز را دوباره ارزیابی خواهند کرد.
بدر السیف، کارشناس امور خلیج فارس و کشورهای عربی در دانشگاه کویت، گفت: «همه چیز در حال تغییر است. ترامپ مشتاق است از فرصت آتش‌‌بس ایران برای ترغیب کشورهای بیشتری به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل استفاده کند و بر اساس توافقنامه‌‌های ابراهیم که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود با مشارکت امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و سودان منعقد کرد، عمل کند.»
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه، روز چهارشنبه در مصاحبه با CNBC گفت: «یکی از اهداف کلیدی رئیس‌جمهور این است که توافقنامه‌‌های ابراهیم گسترش یابد، کشورهای بیشتری به آن بپیوندند و ما در حال کار روی این موضوع هستیم. ما امیدواریم که عادیسازی روابط در طیف وسیعی از کشورهایی که شاید مردم هرگز تصور نمی‌‌کردند، برقرار شود.» اما موانع قابل‌توجهی برای پیشبرد عادیسازی روابط در خلیج فارس وجود دارد. سعودی‌‌ها به‌صراحت اعلام کرده‌‌اند که تا زمانی که جنگ در نوار غزه حل نشده باقی بماند، توافقی نخواهند کرد.
به گفته مقامات فلسطینی تاکنون بیش از 56 هزار نفر در این جنگ جان خود را از دست داده‌‌اند. عربستان سعودی همچنین بر یک مسیر معتبر برای تشکیل یک کشور فلسطینی - چیزی که اسرائیل قاطعانه آن را رد می‌کند - اصرار دارد؛ به امید اینکه به آنچه ریشه درگیری می‌‌داند، رسیدگی کند. یک مقام سعودی در مورد برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل گفت: «این مساله به کار زیادی نیاز دارد و اکنون فضای لازم برای آن وجود ندارد. فوریت، کشور فلسطین است و نه خطر ایران.»
تغییر موازنه ژئوپلیتیک که در خاورمیانه در حال انجام است، به پیچیدگی‌‌ها می‌‌افزاید. یک نماینده جمهوری‌خواه از ایالت آیووا گفت که عملیات نظامی و اطلاعاتی اسرائیل علیه ایران و حزب‌‌الله، کشورهای عربی را مرعوب کرده است، زیرا آنها نگرانند که اسرائیل اقداماتی انجام دهد که آنها از آن حمایت نمی‌‌کنند و نمی‌توانند بر آن تاثیر بگذارند. او پس از دیدار با رهبران عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین، به عنوان بخشی از سفر یک هیات دوحزبی کنگره در بحبوحه جنگ اسرائیل و ایران، مدعی شد: «اسرائیل قربانی موفقیت خود شده است.»
او گفت که پادشاهی‌‌های خلیج فارس قابلیت‌‌های نظامی اسرائیل را می‌‌بینند و می‌‌خواهند اطمینان حاصل کنند که از آنها مسوولانه استفاده خواهد کرد. همکاری با اسرائیل با هدف آنچه مهار ایران می‌‌خوانند در سال‌های اخیر برای برخی از کشورهای عربی جذاب‌‌تر شده بود. امارات متحده عربی و بحرین با شکستن تحریم ده‌ساله اسرائیل توسط اعراب به دلیل مساله فلسطین، روابط خود را در سال 2020عادیسازی کردند. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود سعی کرد عربستان سعودی را نیز به پیروی از این رویه وادار کند، اما زمان کافی نداشت.
در سال 2023 بر سر یک توافق سه‌‌جانبه توسط دولت بایدن مذاکره شد که واشنگتن را متعهد می‌‌کرد که در صورت حمله به ریاض، به دفاع از آن کمک و از توسعه یک برنامه هسته‌‌ای غیرنظامی با غنی‌‌سازی اورانیوم در عربستان حمایت کند؛ در عوض ایالات متحده به خاک و حریم هوایی عربستان سعودی برای محافظت از منافع آمریکا دسترسی داشته باشد و همچنین محدودیت‌هایی بر همکاری امنیتی عربستان سعودی با چین اعمال شود.
حوثی‌‌های یمن بارها به شهرهای جنوبی عربستان و ریاض پایتخت این کشور حمله کرده بودند. این گروه همچنین موشک‌ها و پهپادهایی را به سمت امارات متحده عربی که در بمباران یمن به رهبری عربستان سعودی شرکت داشت، شلیک کردند. عربستان سعودی در آن مقطع ایران را به خاطر این حملات که در سال 2019 به دو تا از بزرگ‌ترین تاسیسات نفتی این کشور آسیب زده بود مقصر دانست.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی که نگران بودند این درگیری به برنامه‌‌هایشان برای رشد اقتصادی آسیب برساند، در یک اقدام ژئوپلیتیک برای جلوگیری از جانبداری، با دستیابی به تنش‌‌زدایی با ایران در سال 2023، از ریسک‌‌های احتمالی جلوگیری کردند. آنها از این رابطه جدید برای جلوگیری از کشیده شدن به درگیری‌‌های منطقه پس از 7 اکتبر استفاده کردند. وقتی ایران در آوریل و اکتبر 2024 صدها پهپاد و موشک به سمت اسرائیل شلیک کرد، از قبل به کشورهای خلیج فارس اطلاع داد تا بتوانند حریم هوایی خود را کلیر کنند.
تهاجم اسرائیل علیه ایران، این تعادل دقیق را محک زد. در حالی که کشورهای خلیج فارس از جنگ و برخی عواقب آن علیه ایران خیلی هم ناراحت نیستند، صحبت از تغییر رژیم، آنها را به یاد اشغال عراق توسط آمریکا و هرج‌و‌مرجی که پس از سرنگونی صدام حسین به راه افتاد، انداخت. با افزایش احتمال حملات اسرائیل در سال‌جاری، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و عمان به انتقال پیام‌‌ها و میانجی‌گری بین ایالات متحده و ایران کمک کردند. انور قرقاش، مشاور سیاست خارجی رهبر امارات، در ماه مارس برای رساندن نامه‌‌ای از ترامپ به تهران سفر کرد و برادر کوچک‌تر شاهزاده محمد در ماه آوریل با رهبر انقلاب ایران دیدار کرد تا به ایشان اطمینان دهد که ریاض با اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌‌ای ایران مخالف است.
ماریا فانتاپی، رئیس برنامه خاورمیانه و آفریقا در موسسه امور بین‌الملل ایتالیا، یک اندیشکده در رم، مدعی است: «عربستان سعودی که از افزایش فشار ایالات متحده و اسرائیل بر تهران سود می‌‌برد، اکنون از تبدیل شدن به «دریافت‌‌کننده یک نظم منطقه‌‌ای جدید» نگران است.» کشورهای خلیج فارس حملات اسرائیل به ایران را به‌عنوان نقض حاکمیت ایران محکوم کردند. آنها پس از آنکه ترامپ شنبه‌شب دستور حملات را صادر کرد، به زبان مشابهی متوسل شدند، اما ظاهرا آن را طوری تنظیم کردند که از تحریک رئیس‌جمهور دمدمی‌مزاج آمریکا جلوگیری شود. آنها پس از حمله ایران به پایگاه ایالات متحده در قطر در روز دوشنبه، دوباره متحد شدند و پیام خویشتن‌داری و کاهش تنش را برای هموار کردن راه برای آتش‌‌بس هماهنگ کردند. قرقاش گفت که جنگ اسرائیل و ایران در تضاد با نظم منطقه‌‌ای بود که کشورهای خلیج فارس در تلاش برای ایجاد آن هستند، نظمی که رفاه را بر درگیری اولویت می‌دهد. او یک روز پیش از بمباران سایت‌‌های هسته‌‌ای ایران توسط ایالات متحده در آخر هفته گذشته، به خبرنگاران گفت: «مسائل زیادی در منطقه وجود دارد. اگر تصمیم بگیریم با همه چیز با چکش برخورد کنیم، هیچ چیز دست‌نخورده باقی نخواهد ماند.»
بازار ![]()