ایرانیان جهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
یک هفته بعد از ارسال پیشنهاد آمریکایی‌ها در سفر کوتاه وزیر خارجه عمان و در حالی که رئیس‌جمهور آمریکا از به نتیجه رسیدن یک توافق با ایران، ابراز امیدواری و خوشحالی می‌کرد اما حالا چند روزی می‌شود که صراحتاً بیان می‌کند که به ایران اجازه غنی‌سازی نخواهد داد؛ اگرچه مواضع سینوسی و متناقض رئیس‌جمهور آمریکا تازگی ندارند. صراحت در بیان لزوم تعطیلی غنی‌سازی، این ابهام را ایجاد می‌کند که در متن پیشنهادی آمریکایی‌ها، ابتکاری مطرح شده که خروجی آن تعلیق یا تعطیلی غنی‌سازی ایران خواهد بود. گمانه‌زنی رسانه‌های آمریکایی و صهیونیستی به نقل از منابع آگاه در چند روز گذشته نشان می‌دهد، تشکیل کنسرسیوم مشترک هسته‌ای، پیشنهاد آمریکایی‌ها برای رسیدن به یک توافق احتمالی با ایران است. آن طور که باراک راوید، خبرنگار آکسیوس نوشته: «تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای، یکی از پیشنهادهای واشنگتن در سند ارائه شده است» و البته در ادامه هم آمده: «اگر ایران غنی‌سازی را تعلیق کند، آمریکا حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت می‌شناسد.» اگر آنچه در فضای رسانه‌ای مطرح شده، صحت داشته باشد، این احتمال تقویت می‌شود که ایران زیر بار پذیرش تعلیق غنی‌سازی نمی‌رود. با این وجود عباس عراقچی اعلام کرده در حال بررسی پیشنهاد و ارائه پاسخ به آمریکاست و هنوز پاسخ قطعی ایران به این پیشنهاد مشخص نیست. اما با فرض اینکه ایران پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم را هم بپذیرد، جزئیات این پیشنهاد نقاط تاریک زیادی دارد که هنوز ابعاد آن روشن نیست.
کنسرسیوم ما را به توافق می‌رساند؟
طرح تشکیل کنسرسیوم مشترک هسته‌ای که آمریکایی‌ها در آخرین پیشنهادشان آن را مطرح کردند، از تشکیل یک برنامه مشترک هسته‌ای با کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و همچنین آمریکا می‌گوید. پیش از این به نقل از مجله «آگاهی‌نو» به این موضوع اشاره کردیم که آمریکایی‌ها این پیشنهاد را به مثابه قالبی برای ادامه غنی‌سازی مطرح کردند. به این معنی که غنی‌سازی ایران تنها در همین چهارچوب ادامه پیدا کند و تمامی فعالیت‌های غنی‌سازی در ایران به جز کنسرسیوم، تعلیق شود. اما این ایده به دلایل متفاوت، قابل پذیرش و اجرا نیست:
1- اگر برمبنای گمانه‌زنی‌ها، هدف تشکیل این کنسرسیوم در خارج از خاک ایران باشد با این فرض که تنها قرار است در این قالب غنی‌سازی ادامه پیدا کند، طبیعتاً ایران آن را نخواهد پذیرفت. اگرچه ممکن است ایران به همکاری برای تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای با کشور‌هایی مثل عربستان بپردازد و از آن استقبال کند اما این همکاری جایگزین فعالیت هسته‌ای ایران نخواهد شد.
2- اگر مبنا بر این باشد که غنی‌سازی ایران تنها در همین چهارچوب، یعنی تشکیل کنسرسیوم مشترک هسته‌ای ادامه پیدا کند، این به معنی تعطیلی کامل برنامه غنی‌سازی و بومی ایران است که جزء خطوط قرمز ایران است و آن هم مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.
3- علاوه بر این ابهام و تجربه سال‌های پیشین همچنان مورد توجه قرار دارد که اگر ایران برنامه غنی‌سازی خود را در همین چهارچوب هم محدود کند، این احتمال وجود دارد که با اعمال فشار و شیطنت آمریکایی‌ها، محدودیت‌های بیشتری اعمال کنند. با توجه به این نکات، به‌نظر می‌رسد ایده تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای، ابتکار قابل اجرا و پذیرشی از جانب ایران در همه ابعاد نیست و طبعاً نمی‌تواند خروجی قابل توافقی برای دو طرف داشته باشد.
ابهامات کنسرسیومی
با این حال اگر از زاویه دیگری طرح پیشنهادی آمریکایی‌ها را مورد بررسی قرار دهیم با این فرض که ایران حاضر به پذیرش پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم شود، طرح مطرح شده در ابعاد مختلف، ابهامات و سؤالات دیگری نیز مطرح می‌کند که جزئیات و چهارچوب دقیق آن مشخص نیست.
4- هنوز مشخص نیست، محل دقیق تشکیل کنسرسیوم کجا خواهد بود؟ از آنجا که ایران حاضر به تشکیل کنسرسیوم در خارج از خاک خود نخواهد شد، تشکیل این کنسرسیوم در یکی از مکان‌های فعلی که ایران در آن غنی‌سازی می‌کند مثل فردو، نطنز و اصفهان خواهد بود یا مکان جدیدی برای تشکیل این کنسرسیوم در نظر گرفته خواهد شد؟
5- در طرح پیشنهادی آمریکا به این موضوع اشاره نشده که بازرسی و نظارت بر فعالیت هسته‌ای مشترک در چه چهارچوبی صورت خواهد گرفت، درواقع چهارچوب دقیقی از فرایند بازرسی‌ها در این فعالیت هسته‌ای مشترک ارائه نشده است؛ آیا نظارت کما‌فی‌السابق برعهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود؟ بازرسی‌ها تنها از جانب آمریکا انجام خواهد شد یا کشور‌های عضو هرکدام، سهمی از بازرسی خواهند داشت یا ترکیبی از تمام این موارد در بازرسی‌ها اجرایی خواهد شد؟
6- نکته دیگری که محل ابهام و سؤال است، این است که سهام کشور‌های عضو چگونه و به چه شکل خواهد بود، در حوزه تقسیم سهام کشور‌ها، دو نکته مورد توجه قرار دارد؛ اول آنکه باید مشخص شود که سهم کشور‌های عضو از هزینه تأمین و ساخت زیرساخت‌های لازم چه میزان خواهد بود؟ و دوم آنکه، فناوری غنی‌سازی اورانیوم و تولید سوخت توسط کدام کشور‌های عضو تأمین خواهد شد و سهم هرکشور چه میزان خواهد بود؟
7- موضوع دیگری که در تشکیل این کنسرسیوم، چهارچوب مشخصی ندارد این است که بر فرض تشکیل این کنسرسیوم، سهم هرکشور از تولید سوخت و غنی‌سازی اورانیوم، چه میزان خواهد بود و فروش اورانیوم غنی‌شده، در چه قالبی انجام خواهد شد و سود هرکشور از فروش مواد تولیدی با در نظر گرفتن سهم آن‌ها در تأمین هزینه زیرساخت‌ها و تأمین فناوری‌ها، چگونه محاسبه خواهد شد؟
8- علاوه بر آن مشخص نیست منابع انسانی لازم برای تولید و فناوری هسته‌ای چگونه تأمین خواهد شد، با فرض اینکه کنسرسیوم هسته‌ای در خاک ایران تشکیل شود، تأمین منابع انسانی و کارشناسان لازم را تماماً ایران تأمین خواهد کرد یا در این مورد نیز هر کشور سهم مشخصی خواهد داشت؟ مجموع این ابهامات نشان می‌دهد طرح مطرح شده هنوز پختگی لازم را ندارد و به‌نظر می‌رسد، آمریکایی‌ها، همچنان ایده مشخصی در مورد روند و چگونگی اجرای طرح پیشنهادی کنسرسیوم ندارند.
برفرض کنسرسیوم را هم پذیرفتیم، خب بعدش؟
ایران در حال حاضر در مواضع رسمی اعلام کرده در حال آماده کردن پاسخ پیام آمریکاست. عباس عراقچی در گفت‌وگو با شبکه المنار به این موضوع اشاره کرد: «پیشنهاد آمریکا در حال بررسی است و در زمان مقتضی به آن پاسخ داده خواهد شد.» فارغ از آنکه ایران چه پاسخی به پیشنهادهای مطرح شده آمریکایی‌ها بدهد و فارغ از بی‌ایدگی پیشنهاد ارائه شده در قالب کنسرسیوم به ایران. همچنان سؤالات و ابهامات دیگری در مورد دریافت امتیازات هم وجود دارد که بدون پاسخ باقی‌مانده است به این معنی که ایران در ازای انجام این تعهدات و عمل به این شروط چه امتیازاتی دریافت خواهد کرد.
9- اگر ایران بپذیرد که برنامه غنی‌سازی هسته‌ای‌اش را برمبنای پیشنهاد مطرح شده، تنها در قالب کنسرسیوم ادامه دهد، آیا تضمین قابل اعتنایی وجود دارد که در ازای آن تحریم‌های ایران رفع شود؟ و در این چهارچوب کدام یک از تحریم‌ها در چه حوزه‌ای رفع خواهد شد و لغو آن به صورت دائمی یا موقتی خواهد بود؟
10- فعال شدن مکانیسم ماشه، موضوع دیگری بود که کشور‌های اروپایی در جریان مذاکرات ایران و آمریکا، تحرکاتی برای فعال کردن این ابزار تهدید انجام دادند، با این حال جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، یکی از اهداف ایران در مذاکره با آمریکا هم بود. حال این سؤال وجود دارد که برفرض اجرای تعهدات، آیا تضمین قابل اتکایی برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، از جانب طرفین مذاکره ارائه خواهد شد و عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یکی از امتیازات ارائه شده به ایران خواهد بود؟
11- آزادسازی پول‌ها و اموال بلوکه شده ایران، یکی از دغدغه‌های ایران در جریان مذاکرات و گفت‌وگو‌ها با کشور‌های غربی بوده است. در جریان مذاکرات با آمریکایی‌ها این نکته نیز همچنان محل سؤال است که در ازای پذیرش پیشنهاد آمریکا، این پول‌های بلوکه شده ایران آزاد خواهد شد و این آزادسازی مشمول همه یا بخشی از این دارایی‌های بلوکه شده خواهد بود؟
تا اینجای مذاکرات، پیشنهادها و طرح‌ها متمرکز بر باید‌هایی بوده که ایران باید برای کنترل و اطمینان‌سازی فعالیت هسته‌ای‌اش ارائه می‌داد، اما صحبتی در این مورد که ایران در ازای دادن امتیازات و کم کردن میزان غنی‌سازی چه امتیازاتی دریافت خواهد کرد، نشده است؟ در پیشنهاد مطرح شده از جانب آمریکایی‌ها نیز اشاره‌ای نشده که با فرض آنکه ایران تمام این پیشنهادها را بپذیرد چه چیز‌هایی به دست خواهد آورد؟ و آیا اساساً قرار است به ایران امتیازی هم داده شود یا خیر؟ این ابهامات، پیشنهاد مطرح شده توسط آمریکایی‌ها را غیرقابل دفاع‌تر می‌کند و در تناقض با خط قرمز‌های ایران قرار می‌دهد. جدای از آنکه به‌نظر می‌رسد، آورده قابل اعتنایی هم برای ایران در حوزه رفع تحریم‌ها و موضوعات دیگر نخواهد داشت.
بازار ![]()