ایرانیان جهان - تجارت نیوز / پس از حملات نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، با صدور پیام‌هایی ضمنی به چین برای افزایش واردات نفت از ایران چراغ سبز نشان داد. هرچند این اقدام به‌معنای لغو یا کاهش رسمی تحریم‌های نفتی علیه ایران تلقی نمی‌شود، اما واکنش بازار و تحولات بعدی در زمینه صادرات نفت ایران باید به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد.
در پی جنگ 12 روزه اخیر میان ایران و اسرائیل و تحولات سیاسی ناشی از آن، یکی از مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی که توجه تحلیل‌گران را جلب کرد، افزایش چشمگیر صادرات نفت خام ایران به چین بود؛ افزایشی که در کنار آن، برخی نشانه‌ها از نرم‌تر شدن موضع ایالات متحده نسبت به تحریم‌های نفتی ایران نیز دیده شد.
بازار ![]()
ترامپ و تغییر لحن در قبال تحریم نفتی ایران
یکی از تحولات کلیدی در روزهای پس از آتش‌بس، اظهارات دونالد ترامپ در شبکه اجتماعی شخصی او یعنی تروث سوشال بود. او ضمن اشاره به ادامه خرید نفت ایران توسط چین، نوشت: «چین می‌تواند به خرید نفت از ایران ادامه دهد… امیدوارم که از ما هم نفت بیشتری بخرند.»
گرچه این موضع‌گیری از نظر حقوقی تغییری در رژیم تحریم‌ها ایجاد نکرد، اما از سوی ناظران بین‌المللی به‌عنوان تغییر جدی در لحن و رویکرد ایالات متحده نسبت به سیاست فشار حداکثری تعبیر شد. ترامپ پیش از این نیز در دوره ریاست‌جمهوری خود با سیاست‌های متغیر و بعضا تاکتیکی در قبال فروش نفت ایران برخورد کرده بود. اکنون نیز چنین اظهاراتی در راستای موازنه‌سازی میان ایران، چین و منافع داخلی آمریکا در بازار انرژی تحلیل شده است.
البته این اظهارات عمر درازی نداشت. در راستای این اظهارات زمزمه‌هایی از لغو تحریم‌های نفتی شنیده شد. کریس کونز، سناتور دموکرات آمریکایی، از تمایل ترامپ به لغو تحریم‌های نفتی سخن به میان آورد، اما ترامپ در واکنش به این اظهارات با انتشار پستی در شبکه اجتماعی تروث سوشال نوشت: «من هیچ‌چیز به ایران پیشنهاد نمی‌دهم، برخلاف اوباما که میلیاردها دلار تحت توافق احمقانه برجام به آنها داد که حالا هم منقضی شده است.»
رکورد جدید صادرات نفت ایران؛ نقش پررنگ چین و ناوگان سایه
در همین بازه زمانی، آمارهای موسسات ردیابی کشتی‌ها از جمله ورتکسا و کپلر، از افزایش بی‌سابقه واردات نفت ایران توسط چین حکایت دارد. طبق داده‌های ورتکسا، در بازه اول تا بیستم ژوئن، واردات نفت ایران توسط چین به بیش از 1.8 میلیون بشکه در روز رسید که رکوردی در سطح ماهانه محسوب می‌شود.
میانگین واردات روزانه نفت ایران توسط چین در کل ماه ژوئن نیز حدود 1.46 میلیون بشکه بوده که نسبت به میانگین ماه مه (حدود یک میلیون بشکه) رشد بیش از 45 درصدی را نشان می‌دهد.
پالایشگاه‌های چین؛ بازیگران پشت پرده
بخش اعظم نفت صادراتی ایران به چین، به پالایشگاه‌های مستقل کوچک موسوم به تی‌پات در استان شاندونگ منتقل می‌شود. این پالایشگاه‌ها به دلیل عدم وابستگی به شرکت‌های دولتی و انعطاف‌پذیری بیشتر، توانایی بالایی در معامله با نفت تحت تحریم دارند و حدود 70 درصد نفت صادراتی ایران در این پالایشگاه‌ها پالایش می‌شود.
برای گریز از نظارت‌های تحریمی، ایران همچنان از تاکتیک‌هایی مانند خاموشی سامانه‌های موقعیت‌یاب کشتی‌ها، انتقال کشتی به کشتی در آب‌های آزاد و استفاده از پرچم دیگر کشورها بهره می‌برد. بسیاری از محموله‌های ایرانی با برچسب «نفت مالزی یا عمان» وارد چین می‌شوند.
گرچه دولت آمریکا واکنشی حقوقی و مستقیم به افزایش واردات نفت ایران توسط چین نداشته است، اما به نظر می‌رسد که واشنگتن به‌طور ضمنی افزایش صادرات ایران به چین را تحمل می‌کند. این رویکرد ممکن است ناشی از چند عامل باشد. تلاش برای مهار رشد قیمت جهانی نفت در دوران بی‌ثباتی منطقه‌ای، مذاکره غیرمستقیم برای کاهش تنش در خاورمیانه و موازنه اقتصادی در روابط با چین با بهره‌گیری از ایران به‌عنوان اهرم فشار می‌تواند از عواملی باشد که درنهایت به چین اجازه داده شده که میزان خرید نفت از ایران را افزایش دهد.
ادامه تخفیف‌ها یا بازگشت محدودیت‌ها؟
با وجود افزایش صادرات نفت، چشم‌انداز بلندمدت صادرات نفت ایران همچنان وابسته به رفتار آمریکا در قبال تحریم‌ها و پایداری تقاضای چین است. در حال حاضر، ایران توانسته با بهره‌گیری از زیرساخت‌های نامریی و بازارهای خاکستری، حضور فعالی در بازار انرژی چین داشته باشد؛ اما هرگونه تغییر در سیاست‌های رسمی تحریمی یا تشدید فشار از سوی نهادهای بین‌المللی می‌تواند دوباره دسترسی ایران به بازارها را محدود کند.
افزایش صادرات نفت ایران به چین پس از جنگ 12 روزه اخیر با اسرائیل، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل داخلی و بین‌المللی بود؛ از اظهارات ترامپ گرفته تا رفتار عمل‌گرایانه چین و انعطاف‌پذیری ساختار صادراتی ایران در افزایش فروش نفت و ذخیره‌سازی نفت در دریا.
آن‌طور که مشخص است اظهارات ناپایدار ترامپ درنهایت نمی‌تواند روند صادرات نفت ایران را تثبیت کند و برای پایداری در این زمینه، نیاز است که تحریم‌های نفتی به‌طور کلی لغو شوند.